نویسنده: دکتر فرزاد مریخ بیات
تنگی کانال نخاع دارید؟ این دکترها می‌توانند کمک کنند
برای تنگی کانال نخاع به چه دکتری مراجعه کنیم؟ این پرسشی است که اغلب مبتلایان پس از تشخیص اولیه یا شروع علائم آزاردهنده‌ای مثل درد، گزگز، بی‌حسی یا ضعف اندام‌ها مطرح می‌کنند. تنگی کانال نخاع ممکن است در ناحیه گردن یا کمر اتفاق بیفتد و بسته به شدت آن، می‌تواند فعالیت‌های روزانه فرد را کاملاً مختل کند. نادیده گرفتن این مشکل، خطر آسیب دائمی به اعصاب را به همراه دارد. از آنجا که این بیماری دلایل مختلفی مثل بیرون‌زدگی دیسک، آرتروز، تومور یا اختلالات مادرزادی دارد، تشخیص دقیق آن نیازمند بررسی تخصصی است. در چنین شرایطی، انتخاب دکتر خوب برای تنگی کانال نخاع از اهمیت بالایی برخوردار است. در این مقاله توضیح می‌دهیم که دقیقاً کدام تخصص پزشکی برای شروع بررسی‌ها، درمان دارویی یا حتی جراحی مناسب است تا در سریع‌ترین زمان بهبودی حاصل شود.
آنچه در این مقاله می خوانید:
برای تنگی کانال نخاع به چه دکتری مراجعه کنیم و پروسه درمانی را طی کنیم؟
تنگی کانال نخاع یکی از مهمترین اختلالات ستون فقرات است که اگر به‌موقع تشخیص داده نشود و مسیر درمانی مناسب برای آن طی نگردد، می‌تواند پیامدهای جبران‌ناپذیری برای فرد داشته باشد. این عارضه معمولاً با علائمی مانند دردهای تیرکشنده در دست یا پا، بی‌حسی، گزگز، اختلال در راه رفتن و کاهش توان عضلانی شروع می‌شود، اما در صورت بی‌توجهی و مراجعه نکردن به پزشک مناسب، ممکن است به فلج حرکتی دائم و حتی بی‌اختیاری دائمی ادرار و مدفوع منجر شود. با توجه به این عوارض جدی، انتخاب پزشک حاذق و فوق تخصص ستون فقرات برای درمان تنگی کانال نخاعی اهمیت بسیار بالایی دارد.
در مرحله اول، مراجعه به متخصص ارتوپدی یا ترجیحاً فوق تخصص ارتوپدی در بیماری‌های ستون فقرات توصیه می‌شود. این پزشکان با بررسی بالینی، معاینات دقیق عصبی و ارجاع به تصویربرداری‌های لازم (مانند MRI یا سی‌تی‌اسکن)، می‌توانند شدت و محل تنگی را مشخص کنند. در صورتی که بیمار به جراحی نیاز داشته باشد، این روند توسط جراح ستون فقرات یا فوق تخصص ارتوپدی ستون فقرات پیگیری می‌شود. در برخی موارد خاص، برای بررسی دقیق‌تر وضعیت اعصاب درگیر یا زمانی که علائم بسیار پیچیده هستند، جراح مغز و اعصاب یا متخصص مغز و اعصاب (نورولوژیست) نیز می‌تواند وارد فرآیند درمان شود. ترتیب صحیح و علمی این ارجاعات، ابتدا ارتوپدی، سپس جراحی مغز و اعصاب و نهایتاً نورولوژیست است.
در ناحیه گردن (ستون فقرات گردنی)، تنگی کانال می‌تواند منجر به ضعف عضلانی در اندام فوقانی شود. در این حالت، بیمار حتی ممکن است توانایی گرفتن اجسام سبک با دست‌ها را از دست بدهد یا با پیشرفت بیماری دچار فلج اندام فوقانی شود. بنابراین، تشخیص سریع و درمان مؤثر توسط پزشک مناسب، اهمیت حیاتی دارد.
تنگی کانال نخاعی یک بیماری جدی است که می‌تواند منجر به فلج شدن و از دست دادن حس و حرکت در قسمت‌هایی از بدن شود. هنگامی که شخصی متوجه می‌شود مبتلا به این بیماری است، این سوال که «برای تنگی کانال نخاع به چه دکتری مراجعه کنیم» ذهنش را درگیر می‌کند. درمان به موقع و درست این بیماری بسیار مهم است تا از بروز مشکلات جدی‌تر و دائمی جلوگیری شود. انتخاب متخصص مناسب برای درمان تنگی کانال نخاعی یکی از مهمترین و در عین حال دشوارترین تصمیمات بیماران مبتلا به این بیماری است. دلیل اصلی اهمیت انتخاب دکتر مناسب، تأثیر مستقیم آن بر موفقیت درمان و بهبودی بیمار است.
لذا انتخاب یک متخصص باتجربه، ماهر و آگاه که بتواند درمان صحیح و به موقع را ارائه دهد، حیاتی است. اما متأسفانه بیماران بسیاری در این زمینه با چالش‌های زیادی روبرو هستند. کمبود متخصصین مجرب در برخی مناطق، هزینه بالای مراجعه به متخصصین خصوصی، طولانی بودن لیست انتظار برای ویزیت با برخی متخصصین و... از جمله چالش‌های پیش روی بیماران در انتخاب متخصص مناسب است. به طور کلی، برای تنگی کانال نخاعی بهتر است به یک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید. متخصص مغز و اعصاب یا همان نورولوژیست، پزشکی است که سال‌ها آموزش دیده و تجربه کافی در تشخیص و درمان بیماری‌های مغز و نخاع مانند تنگی کانال نخاعی را دارد.
پزشک متخصص مغز و اعصاب، با آگاهی کامل نسبت به کانال نخاعی و اعصاب مرتبط با آن، قادر است علت تنگی کانال نخاعی را به درستی تشخیص دهد و با بررسی علائم بالینی، گرفتن شرح حال و انجام آزمایشات و تصویربرداری‌های لازم مانند ،MRI تنگی کانال نخاعی را تشخیص دهد و درمان‌های لازم جهت بهبودی سریع را تجویز کند. پس در صورت مشکوک بودن به تنگی کانال نخاعی و یا تجربه علائم مشابه این بیماری، هرچه سریعتر به یک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید.
انواع تنگی کانال نخاعی کدامند؟
تنگی کانال نخاعی بر اساس محل تنگی، شامل سه نوع گردنی، سینه‌ای و کمری است. تنگی کانال نخاعی گردنی یا سرویکال استنوزیس، به معنای تنگ شدن فضای اطراف نخاع در ناحیه گردن است. علل شایع این تنگی عبارتند از فتق دیسک‌های بین مهره‌ای گردن، آرتریت و التهاب مفاصل گردنی، آسیب‌دیدگی و شکستگی مهره‌های گردنی و... در این شرایط بیمار علائمی همچون درد گردن و شانه‌ها، خواب رفتن و مورمور شدن دست‌ها، مشکل در راه رفتن و تعادل، سرگیجه و مشکلات بینایی را تجربه می‌کند. برای تشخیص و درمان باید به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کرد..
تنگی کانال نخاعی سینه‌ای یا توراسیک استنوزیس، به معنای تنگ شدن فضای اطراف نخاع در ناحیه سینه یا قفسه سینه است. این تنگی معمولا بر اثر خمیدگی شدید ستون فقرات به جلو در همان ناحیه ایجاد می‌شود. عواملی مانند پوکی استخوان، جراحی‌های قبلی، آسیب‌دیدگی یا التهاب مهره‌ها نیز می‌توانند زمینه‌ساز بروز آن باشند. درد ناحیه سینه، تنگی نفس و مشکلات تنفسی از جمله علائم آن هستند. هنگامی که علائم تنگی کانال نخاعی سینه ای را تجربه کردید، می‌توانید به متخصص ارتوپد مراجعه کنید تا با بررسی ساختار و وضعیت ستون فقرات و در صورت نیاز انجام جراحی، مهره‌های خمیده را اصلاح کرده و از بدتر شدن تنگی جلوگیری کند.
تنگی کانال نخاعی کمری یا لومبار اسپاینال استنوزیس، به معنای تنگ شدن فضای دور نخاع در ناحیه کمر است. شایع‌ترین دلیل ایجاد این تنگی، فتق دیسک‌های بین مهره‌ای کمر است که با فشار به ریشه‌های عصبی، سبب التهاب و ورم آن‌ها و در نتیجه تنگی فضای کانال نخاع می‌شود. علائم آن نیز شامل درد شدید کمر و پاها، اختلال حسی و ضعف در اندام تحتانی، مشکلات ادراری و مدفوعی و واکنش‌های رفلکسی غیرطبیعی می‌شود. متخصص مغز و اعصاب بسته به شرایط، از داروهای ضدالتهاب، کورتون یا فیزیوتراپی استفاده می‌کند.
جراح یا متخصص برای تنگی کانال نخاع کدام است و چه تخصصی داشته باشد
پیشتر گفتیم که بهترین پاسخ برای سوال «جراح یا متخصص برای تنگی کانال نخاع کدام است» متخصص مغز و اعصاب است. اما گاهی دسترسی به پزشکی با این تخصص دشوار است. از طرفی علائم آزاردهنده ناشی از تنگی کانال نخاعی، به بیمار اجازه نمی‌دهد که صبر بیشتری برای یافتن متخصص داشته باشد. در این شرایط، می‌توان به متخصصانی همچون جراح ارتوپد، جراح مغز و اعصاب و متخصص رادیولوژیست نیز مراجعه کرد.
جراح ارتوپد
جراح ارتوپد پزشک متخصصی است که در زمینه جراحی‌ها و بیماری‌های استخوانی و مفاصل بدن تخصص دارد. گاهی اوقات علت اصلی تنگی کانال نخاعی، فتق دیسک بین مهره‌ای یا سایر مشکلات ساختاری ستون فقرات مثل پیچ خوردگی یا خمیدگی شدید آن است. در این حالت‌ها، جراح ارتوپد با انجام معاینات، عکس‌برداری‌های لازم مثل عکس رادیوگرافی و MRI و بررسی دقیق ساختار استخوان‌ها و دیسک‌های بین مهره‌ای، می‌تواند مشکل اسکلتی زمینه‌ساز تنگی کانال نخاعی را تشخیص دهد.
وقتی که متخصص ارتوپد، علت فشار بر کانال نهایی را تشخیص داد، بسته به شدت بیماری، در صورت لزوم ممکن است اقدام به جراحی و اصلاح ساختار ستون فقرات کند تا فشار وارده بر روی نخاع را کاهش دهد. عمل‌هایی مانند جراحی دیسک کمر، جراحی فتق دیسک یا ثابت‌سازی ستون فقرات از جمله اقدامات درمانی جراح ارتوپد در موارد تنگی کانال نخاعی است. بنابراین نقش جراح ارتوپد در تشخیص و رفع علل اسکلتی و مکانیکی تنگی نخاع بسیار حائز اهمیت است.
جراح مغز و اعصاب
جراح مغز و اعصاب یا نورو سرجن، متخصصی است که در زمینه جراحی‌های مغز، نخاع و سیستم عصبی تخصص دارد. وقتی تنگی کانال نخاعی به حدی پیشرفت می‌کند که دیگر درمان‌های دارویی و محافظه‌کارانه مؤثر نباشند، ممکن است نیاز به مداخله جراحی باشد تا فشار وارد بر نخاع رفع شود. جراح مغز و اعصاب نیز با بررسی دقیق علائم بالینی بیمار، نتایج آزمایشات مانند تصویربرداری MRI و شدت تنگی کانال نخاعی، تصمیم می‌گیرد که آیا عمل جراحی لازم است یا خیر. اگر نیاز به جراحی باشد، او با باز کردن لامینکتومی (لایه‌های استخوان و بافت نرم) دور نخاع، فضای داخل کانال را بزرگتر می‌کند تا فشار از روی نخاع برداشته شود.
متخصص رادیولوژیست
رادیولوژیست، پزشک متخصصی است که در زمینه تصویربرداری پزشکی و تشخیص بیماری‌ها از روی عکس‌ها، اسکن‌ها و فیلم‌های رادیولوژی دارای تخصص است. زمانی‌که مشکوک به تنگی کانال نخاعی هستیم، مراجعه به رادیولوژیست و انجام تصویربرداری‌هایی مثل MRI برای تشخیص قطعی بسیار ضروری است. رادیولوژیست با بررسی دقیق تصاویر به دست آمده از ناحیه گردن و کمر و مقایسه آن‌ها با وضعیت طبیعی، می‌تواند محل و میزان تنگ شدن فضای کانال نخاعی را مشخص کند. همچنین آسیب‌های احتمالی وارده به نخاع، ریشه‌های عصبی یا استخوان‌ها و دیسک‌های بین مهره‌ای نیز در تصاویر تشخیص داده می‌شود.
بررسی علائم و اینکه جراح یا متخصص برای تنگی کانال نخاع کدام است
تنگی کانال نخاعی علائمی اختصاصی ایجاد می‌کند که معمولا از خفیف شروع می‌شود و در صورت عدم رسیدگی، رفته رفته شدیدتر می‌شود. متاسفانه این علائم بسیار آزاردهنده هستند و فرد را با مشکلات زیادی روبرو می‌کنند. درد شدید و غیر قابل تحمل، از دست دادن حس برخی اندام‌ها، عدم تعادل، بی‌اختیاری ادرار و مدفوع گوشه‌ای از علائم تنگی کانال نخاعی هستند. در ادامه، هم علائم این بیماری را بررسی می‌کنیم و هم به سوال « جراح یا متخصص برای تنگی کانال نخاع کدام است» پاسخ می‌دهیم.
درد شدید
تنگی کانال نخاعی باعث می‌شود که فضای اطراف نخاع که به آن کانال نخاعی می‌گویند، تنگ شود. نخاع مثل یک طناب ضخیم درون کانال نخاعی قرار گرفته و مسئول انتقال پیام‌های عصبی بین مغز و بقیه بدن است. حال وقتی کانال نخاعی تنگ می‌شود، فشار زیادی به رشته‌های عصبی داخل نخاع وارد می‌گردد. این فشار باعث التهاب، ورم و آسیب به رشته‌های عصبی حسی می‌شود که مسئول انتقال احساس درد به مغز هستند. در این شرایط، جریان خون به نخاع نیز کاهش پیدا می‌کند.
کمبود اکسیژن و مواد مغذی باعث آسیب بیشتر به سلول‌های عصبی می‌گردد. در نتیجه، رشته‌های عصبی آسیب دیده، به طور مداوم و غیرطبیعی پیام‌های درد را به طرف مغز مخابره می‌کنند حتی بدون اینکه محرک و فشار خارجی وارد شده باشد. این پیام‌های درد مزمن و شدید، منجر به احساس درد و ناراحتی در نواحی مختلف بدن از جمله گردن، شانه، کمر، بازو و پا می‌شود. درد می‌تواند با فعالیت‌هایی مثل نشستن، ایستادن، راه رفتن و حتی سرفه یا عطسه بیشتر هم شود.
اختلالات حسی
تنگی کانال نخاعی منجر به ایجاد انواع اختلالات و مشکلات حسی در بیمار می‌شود. دلیل اصلی این مسئله، فشار و آسیبی است که بر اثر تنگ شدن کانال نخاعی به رشته‌های عصبی حسی داخل نخاع وارد می‌گردد. رشته‌های عصبی متعددی در داخل نخاع قرار دارند که وظیفه مخابره احساسات مختلف از قبیل لمس، دما، فشار، درد و موقعیت بدن به مغز را برعهده دارند. وقتی فضای اطراف نخاع تنگ شود، این رشته‌های عصبی دچار التهاب، ورم، فشار یا حتی پارگی می‌شوند و دیگر نمی‌توانند به درستی کار خود را انجام دهند.
در نتیجه ممکن است فرد مبتلا به تنگی کانال نخاعی، انواع اختلالات حسی را تجربه کند:
-
احساس مورمور شدن، خواب رفتن، سوزش یا بی‌حسی در دست‌ها، پاها، انگشتان و سایر نقاط بدن
-
از دست دادن احساس دما و تشخیص سردی یا گرما
-
کاهش یا از بین رفتن حس لمس و فشار در نواحی مختلف بدن
-
عدم تشخیص صحیح موقعیت و وضعیت اندام‌های بدن
بنابراین در صورت بروز هرگونه مشکل حسی و اختلال در احساس ناحیه‌ای از بدن، حتماً باید سریعاً به پزشک متخصص مغز و اعصاب مراجعه کرد تا علت آن بررسی و درمان مناسب انجام شود.
ضعف عضلانی و از دست دادن تعادل
هنگامی‌که رشته‌های عصبی حرکتی داخل نخاع دچار آسیب و التهاب شوند، دیگر قادر به انتقال صحیح فرمان‌های عصبی از طرف مغز به عضلات نیستند. در نتیجه، انقباض و حرکت عضلات به درستی انجام نشده و عضلات دچار ضعف، سستی و بی‌حرکتی می‌شوند. علاوه بر این، تنگی کانال نخاعی ممکن است به رشته‌های عصبی مربوط به حفظ تعادل بدن هم آسیب برساند. در نتیجهٔ آسیب به این رشته‌های عصبی، ارتباط بین عضلات و مغز بر هم می‌خورد و فرد قادر به حفظ تعادل و هماهنگی حرکات خود نیست که منجر به پرت شدن، افتادن و مشکل در راه رفتن می‌گردد.
اختلالات ادراری و مدفوعی
تنگی کانال نخاعی با ایجاد فشار و آسیب به رشته‌های عصبی کنترل‌کننده دستگاه ادراری و مدفوعی در ناحیه کمری-خاجی، باعث بروز انواع اختلالات و مشکلات ادراری و مدفوعی در فرد می‌شود. کانال نخاعی در ناحیه کمری-خاجی، محل عبور و خروج ریشه‌های عصبی است که پیام‌های عصبی مربوط به کنترل مثانه و روده را منتقل می‌کنند. وقتی در اثر تنگی، این ریشه‌های عصبی دچار التهاب، ورم یا فشار شوند، دیگر قادر به انتقال صحیح پیام‌های عصبی به مثانه و روده نیستند. در نتیجه ممکن است فرد دچار مشکلاتی مانند بی‌اختیاری ادرار و مدفوع، احتباس مدفوع و دفع سخت آن، ناتوانی در دفع کامل مدفوع و ادرار، تکرر ادرار و احساس فوریت دفع و... شود.
چند مورد از عوارض عدم درمان تنگی کانال نخاع
اگر پس از مراجعه به پزشک و تشخیص قطعی تنگی کانال نخاعی، روند درمان جدی گرفته نشود و حتی ادامه داده نشود، علائم تنگی کانال نخاعی نه تنها برطرف نخواهد شد، بلکه تشدید می‌شود و علائم دیگری نیز به آن اضافه می‌شود. در این حالت، پس از مدتی فرد ممکن است به طور کامل فلج شود، دچار عفونت شدید شود و یا حتی اختیاری در دفع ادرار و مدفوع نداشته باشد. عوارض عدم پیگیری در درمان تنگی کانال نخاع به شرح زیر است.
درد مزمن
درد مزمن و شدید در ناحیه کمر و اندام تحتانی یکی از شایع‌ترین و آزاردهنده‌ترین عوارض ناشی از عدم درمان به‌موقع تنگی کانال نخاعی است. در این وضعیت، فشار مداوم ستون فقرات بر روی نخاع و ریشه‌های عصبی خروجی آن، باعث التهاب و تحریک شدید و دائمی این ریشه‌های عصبی می‌شود. این دردها اغلب به صورت دردهای ویژه کمری-رانی تظاهر می‌کنند. یعنی درد از کمر شروع شده و به سمت پاها کشیده می‌شود. در موارد پیشرفته، حتی استراحت هم نمی‌تواند درد را تسکین دهد. این دردهای مزمن، کیفیت زندگی فرد را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهند. اختلالات خواب، افسردگی، اضطراب و وابستگی به مسکن‌ها و داروهای آرام‌بخش از عوارض جانبی همین دردهای مزمن هستند.
فلج عضلانی
یکی دیگر از عوارض وخیم ناشی از عدم درمان به موقع تنگی کانال نخاعی، بروز فلج عضلانی و از دست دادن توانایی حرکت در اندام تحتانی است. همان‌طور که گفته شد، در تنگی کانال نخاعی فشار مداوم به نخاع، و به دنبال آن آسیب عصبی ایجاد می‌شود. آسیب عصبی طولانی مدت موجب تخریب تدریجی اکسون‌ها و قطع ارتباط عصبی با عضلات می‌شود. در نتیجه عضلات دستور عصبی مورد نیاز برای انقباض را دریافت نکرده و دچار ضعف و فلج می‌گردند. در نهایت بیمار دچار فلج کامل عضلانی شده و قادر به حرکت دادن پاها، بلند کردن زانوها، جابجایی وزن بدن و راه رفتن نخواهد بود. این وضعیت آسیب‌پذیری، کاهش شدید کیفیت زندگی فرد را به همراه خواهد داشت.
عفونت‌های پوستی و زخم بستر
از عواقب وخیم تنگی کانال نخاعی، بروز زخم‌بستر و عفونت‌های پوستی در نواحی تحت فشار است. در اثر فشار مداوم، خون‌رسانی به بافت‌های نرم زیرین اختلال پیدا می‌کند. همچنین با پیشرفت بیماری و عدم تحرک کافی، جریان خون در سطح پوست کاهش می‌یابد. این دو عامل زمینه را برای ایجاد زخم در نواحی تماسی با تخت‌خواب فراهم می‌کند. از طرفی، سیستم ایمنی بدن در برابر عفونت‌ها ضعیف شده و زخم‌ها آلوده به انواع باکتری‌ها و ویروس‌ها می‌شوند. لذا توصیه می‌شود در صورت وجود هرگونه علامتی از تنگی نخاعی، هرچه سریعتر به پزشک مغز و اعصاب مراجعه شود تا از بروز این عواقب جلوگیری به عمل آید.
ترومبوز وریدی عمقی
ترومبوز وریدی اصطلاحی پزشکی است که به زبان ساده، به معنای تشکیل لخته خون در داخل وریدهای عمقی به‌ویژه وریدهای پا و اندام تحتانی است. حتما با خطرات لخته خون آشنا هستید. یکی از اصلی‌ترین علل تشکیل لخته در سیاهرگ‌های پا، بی‌تحرکی و یا عدم تحرک به صورت طولانی مدت است؛ یعنی مانند شرایطی که در تنگی کانال نخاعی اتفاق می‌افتد و فرد قادر به حرکت چندانی نیست. چنانچه بیمار به مدت طولانی بی‌تحرک باشد، جریان خون در سیاهرگ‌ها کند شده و احتمال تشکیل لخته افزایش می‌یابد. لخته‌های تشکیل شده می‌توانند منجر به التهاب، درد، ورم پا و در موارد حادتر، آمبولی ریه شوند که در صورت عدم رسیدگی سریع، منجر به مرگ خواهد شد.
آسیب روانی
علاوه بر عوارض جسمانی، بی‌توجهی به درمان تنگی کانال نخاعی می‌تواند آسیب‌های جبران‌ناپذیر روانی و اجتماعی نیز به همراه داشته باشد. ابتلا به یک بیماری مزمن، دردناک و عودکننده که موجب ناتوانی و وابستگی فرد می‌شود، به طور حتم زمینه‌ساز اختلالات روانی نظیر افسردگی و اضطراب است. افزون بر این، تحمل درد مداوم، فشار روانی شدیدی را بر فرد تحمیل می‌کند. گذشته از این‌ها، محدودیت‌های حرکتی و وابستگی در انجام امور روزمره، نارضایتی شدید و عزت نفس پایین را به همراه دارد. انزوای اجتماعی و کناره‌گیری، از دست دادن شغل و منزلت اجتماعی و...، از جمله آسیب‌های اجتماعی است که می‌تواند فرد را دچار واکنش‌های روانی شدیدی کند.
جراح یا متخصص برای تنگی کانال نخاع کدام است و چگونه تشخیص داده می‌شود
پس از مراجعه بیمار با علائم تنگی کانال نخاع به پزشک، مراحل مختلفی طی می‌شود که به صورت قطعی، تنگی کانال نخاع تشخیص داده شده و تایید شود. ابتدا متخصص مغز و اعصاب یا ارتوپد، برای ارزیابی ضعف عضلانی، وضعیت رفلکس‌ها و حس در اندام‌ها، بیمار را معاینه می‌کند. گاهی ضرباتی به پاها و کمر بیمار وارد می‌کند که میزان تحریک‌پذیری بیمار را بسنجد. در مراحل بعدی، لازم است روش‌ها آزمایشگاهی و تصویربرداری انجام شود تا علت دقیق عارضه مشخص شود.
ام‌آر‌آی
تصویربرداری تشدید مغناطیسی (ام‌آر‌آی) ابزار مهمی برای تشخیص تنگی کانال نخاعی است. در ام‌آر‌آی، بیمار درون یک دستگاه بزرگ حلقوی شکل قرار می‌گیرد. این دستگاه میدان‌های مغناطیسی قوی ایجاد می‌کند و امواج رادیویی به بدن می‌فرستد. حال وقتی که این تصویربرداری از ناحیه نخاع و ستون فقرات بیمار گرفته شود:
-
محل دقیق و شدت تنگ شدگی کانال نخاع تعیین می‌شود.
-
فشار وارده بر ریشه‌های عصبی و مناطق حساس نخاع مشخص می‌شود.
-
وجود ضایعات دیگر مانند تومورهای خوش‌خیم یا بدخیم، بررسی می‌گردد.
-
بعد از عمل جراحی، موفقیت جراحی و بازگشایی کامل کانال نخاع ارزیابی خواهد شد.
بنابراین ام آر آی نقش بسزایی در تأیید تشخیص، برنامه‌ریزی درمان و پیگیری نتایج در تنگی کانال نخاع دارد.
آزمایش مایع مغزی نخاعی
آزمایش مایع مغزی-نخاعی یکی از آزمایش‌های تکمیلی برای کمک به تشخیص تنگی کانال نخاعی است. مایع مغزی نخاعی در اطراف مغز و نخاع وجود دارد و وظیفه حفاظت از آن‌ها را برعهده دارد. این مایع از طریق نمونه‌برداری "پونکسیون کمری" که با سوزن از فضای بین مهره‌ای کمر انجام می‌شود، برداشته می‌شود. آزمایش این مایع اطلاعات مفیدی در مورد بیماری‌های نخاع و مغز از جمله تنگی کانال نخاعی فراهم می‌کند. نتیجه این آزمایش، بدین صورت تفسیر می‌شود که مثلا افزایش سلول‌های التهابی و پروتئین‌ها، نشان‌دهنده التهاب و آسیب بافت عصبی است و یا تغییرات فشار می‌تواند به دلیل فشردگی اعصاب باشد.
آزمایش الکترودیاگنوستیک
آزمایش الکترودیاگنوستیک برای عصب و عضله انجام می‌شود و شامل چند مرحله است. ابتدا الکترودهایی به بدن متصل می‌شود. الکترودهای ضبط‌کننده، روی سطح پوست قرار می‌گیرند و الکترودهای تحریک‌کننده با فرستادن جریان‌های الکتریکی، اعصاب و عضلات را تحریک می‌کنند. سپس سیگنال‌های الکتریکی حاصل از انقباض عضلات به دنبال تحریک اعصاب، توسط الکترودهای ضبط‌کننده ثبت می‌شود. این سیگنال‌ها نشان می‌دهند که پیام‌های عصبی به خوبی به عضلات منتقل می‌شوند یا خیر. در بیماران مبتلا به تنگی کانال نخاعی، به علت فشاری که بر ریشه‌های عصبی نخاع وارد می‌شود، پیام‌های عصبی به درستی به عضلات منتقل نمی‌شوند و الگوی نامنظمی در ثبت سیگنال‌ها مشاهده می‌گردد. با بررسی الگوهای ثبت شده می‌توان محل فشردگی، شدت آسیب عصبی- عضلانی و پیش‌آگهی بیمار را تعیین نمود.
برای درمان تنگی کانال نخاع به چه دکتری مراجعه کنیم و چگونه درمان می‌شود
جراحی بهترین گزینه برای درمان قطعی تنگی کانال نخاعی است که باید توسط جراح مغز و اعصاب انجام شود. مراحل جراحی به این صورت است که ابتدا بیمار بیهوش می‌شود و به شکم خوابانده می‌شود. منطقه جراحی کمر، ضدعفونی شده و با پوشش‌های جراحی استریل احاطه می‌شود. سپس جراح مغز و اعصاب، برشی طولی روی پوست پشت و ماهیچه‌های کمر ایجاد می‌کند تا به استخوان‌های کمری برسد. در مرحله بعد با ابزارهای خاص، یک یا چند مهره کمری برداشته شده و کانال حاوی نخاع و اعصاب، باز می‌شود.
سپس محل فشردگی شناسایی و بافت‌های اضافی که فشار وارد می‌کنند، برداشته می‌شوند تا فضای کافی برای نخاع ایجاد شود. در انتها نیز استخوان‌های کمری با پیچ و وسایل خاصی ثابت می‌شوند و زخم جراحی بسته خواهند شد. با انجام موفقیت‌آمیز جراحی، فشار وارد بر نخاع برطرف شده و بیماران از عوارض ناتوان‌کننده تنگی کانال نخاعی رها می‌شوند. با وجود اینکه قطعی‌ترین راه رهایی از تنگی کانال نخاعی، جراحی است، اما لازم است قبل از آن برای کنترل علائم از برخی داروهای تجویزی توسط متخصص مغز و اعصاب استفاده شود.
گاهی لازم است تا مدتی پس از جراحی نیز از برخی داروها استفاده کرد. متخصص مغز و اعصاب بسته به علائم و شدت بیماری، داروهای زیر را برای درمان تنگی کانال نخاعی تجویز می‌کند:
-
ایبوپروفن، دیکلوفناک، ناپروکسن، ترامادول و ... برای کنترل درد و التهاب
-
باکلوفن، دیازپام و ... برای رفع اسپاسم عضلانی و پیشگیری از بدتر شدن علائم
-
قرص‌های استروئیدی مانند پردنیزولون برای کاهش ورم و التهاب مزمن
-
ویتامین B12 برای پیشگیری از آسیب‌های عصبی
-
داروهای ضد صرع مثل گاباپنتین به منظور کاهش خطر تشنج
-
داروهای آرام‌بخش و خواب‌آور برای کمک به استراحت و خواب راحت‌تر
دقت کنید که این داروها تنها با تجویز متخصص باید مصرف شود.
سخن پایانی
برای تنگی کانال نخاع، معمولاً اولین پزشک مناسب، متخصص مغز و اعصاب (نورولوژیست) است. این پزشک می‌تواند با معاینه عصبی، بررسی علائم بالینی و درخواست تصویربرداری (مانند MRI) میزان و محل دقیق تنگی را مشخص کند. اگر شدت فشار به اعصاب بالا باشد یا علائم بیمار به درمان دارویی و فیزیوتراپی پاسخ ندهد، در این مرحله بیمار به جراح مغز و اعصاب یا جراح ارتوپد ستون فقرات ارجاع داده می‌شود. جراح با بررسی تصاویر و شرایط بیمار، در صورت نیاز، اقدام به جراحی رفع فشار یا تثبیت مهره‌ها خواهد کرد.
در برخی موارد نیز همکاری بین متخصص طب فیزیکی، توانبخشی و فیزیوتراپیست برای کاهش علائم، جلوگیری از پیشرفت بیماری و بازگرداندن عملکرد بدن بسیار مؤثر است. بنابراین مسیر درمان ممکن است ترکیبی از چند تخصص باشد
نکته مهم این است که مراجعه زودهنگام، پیش از بروز آسیب‌های جبران‌ناپذیر، از اهمیت بالایی برخوردار است. اگر دچار علائمی مثل درد تیرکشنده به پا یا دست، بی‌حسی، ضعف یا اختلال در کنترل ادرار شده‌اید، وقت را تلف نکنید و حتماً با پزشک متخصص مغز و اعصاب مشورت نمایید تا اقدامات لازم انجام گیرد.
دکتر فرزاد مریخ بیات
جراح و متخصص ارتوپدی – جراحی های فوق تخصصی دست و زانو