نویسنده: دکتر فرزاد مریخ بیات
چه بیماری‌هایی پشت گزگز کردن دست و پا هستند؟
علت گز گز دست و پا می‌تواند از یک فشار عصبی موقت تا نشانه‌ای از بیماری‌های مزمن و خطرناک باشد. بسیاری از افراد این حالت را به نشستن یا خوابیدن در وضعیت نامناسب نسبت می‌دهند و آن را جدی نمی‌گیرند. اما اگر گزگز به‌صورت مکرر تکرار شود یا همراه با علائمی مثل ضعف عضلانی، درد، یا اختلال در تعادل باشد، باید در اسرع وقت بررسی شود. مشکلات عصبی، دیابت، کمبود ویتامینها، اختلالات گردش خون و حتی مسمومیت با فلزات سنگین ممکن است پشت این علامت نهفته باشند. در برخی موارد نیز ممکن است پای بیماری‌های خودایمنی یا التهابی در میان باشد. اگر برایتان این سؤال پیش آمده که
برای بی حسی دست به چه دکتری مراجعه کنیم یا کدام علائم را نباید نادیده گرفت، این مطلب با بررسی دقیق علت‌ها می‌تواند راهنمایی مفید و کاربردی برای تصمیم‌گیری شما باشد.
آنچه در این مقاله می خوانید:
علت گز گز دست و پا چیست؟
گز گز دست و پاها بدون شک می‌تواند نشان‌دهنده برخی بیماری‌ها باشد. دیابت، کمبود ویتامین ب ۱۲ و اختلالات تیروئید می‌تواند دلیل گز گز انگشتان دست و پا باشد. گز گز، بی‌حسی و سوزن سوزن شدن اغلب اولین علامت این بیماری‌ها است. بنابراین اگر اخیر دچار گز گز دست و پا شده‌اید و نمی‌دانید علت گز گز و سوزش دست و پا چیست لازم است که به پزشک مراجعه کنید.
اگر دچار بی‌حسی، سوزن سوزن شدن و گز دست و پا شده‌اید که به صورت مداوم شما را درگیر کرده و گاهی تشدید می شود و گاهی کاهش می‌یابد، ضروری است که به پزشک مراجعه کنید. به طور کلی برخی بیماری‌ها مثل نوروپاتی که در اثر آسیب به اعصاب ایجاد می‌شود، می‌تواند علت گزگز مداوم دست و پا باشد. این موضوع می‌تواند به دلیل برخی از ویروس‌ها، عملکرد متفاوت سیستم ایمنی، بیماری‌هایی مانند دیابت، گواتر، نارسایی کلیه یا کبد، یا کمبود برخی مواد مانند ویتامین ب ۱۲ و اسید فولیک به صورت ژنتیکی رخ دهد و علت گز گز انگشتان دست و پا است.
بی‌حسی یا احساس سوزن سوزن شدن، که اغلب به عنوان گز گز دست و پا شناخته می‌شود، توصیف می‌شود و قسمت‌های مختلفی از بدن مانند بازوها و یا پاها را درگیر میکند. گاهی اوقات شما این احساس سوزن سوزن شدن را فقط در انگشتان دست یا پا تجربه می‌کنید اما گاهی مواقع ممکن است این حس قسمت دیگری از بدن شما مانند بازوها یا حتی اطراف لبانتان را درگیر کند.
بی‌حسی یا گز گز و سوزن سوزن شدن دست و پا معمولاً در اثر آسیب عصبی، تحریک عصبی یا فشرده شدن عصب‌ها برای مدت زمانی طولانی، ایجاد می شود. یعنی مسائل عصبی می‌تواند علت گزگز دست و پا باشد. این وضعیت می‌تواند می‌تواند نتیجه آسیب یا فشردگی یک عصب باشد یا می‌تواند ناشی از مشکلی باشد که چندین عصب یا شاخه عصبی را تحت تأثیر خودش قرار می‌دهد.
سایر بیماری‌هایی که می‌تواند علت گز گز کف دست و پا باشند عبارتند از:
دیابت
دیابت کنترل نشده و مدید می‌تواند مهم‌ترین علت گز گز کف دست و پا باشد. دیابت می تواند به دلایل مختلفی رخ دهد اما دیابت می‌تواند علت سردی و گز گز دست و پا باشد. افراد مبتلا به دیابت باید در این زمینه دقت بیشتری داشته باشند چرا که گز گز دست و پا در مبتلایان به دیابت ممکن است نشان‌دهنده یک علامت هشداردهنده درباره اعصاب فرد باشد که در اثر بی‌توجهی می‌تواند منجر به زخم دیابتی شود. پس اگر مبتلایان به دیابت احساس سوزن سوزن شدن و یا گز گز می‌کنند بهتر است سریعا به پزشک مراجعه کنند.
اختلالات تیروئید
افزایش یا کاهش سطح هورمون تیروئید می‌تواند علت گز گز و ضعف دست و پا باشد. در این مورد نیز افزایش و کاهش سطح هورمون‌‌ها برای مدت طولانی مدت می‌تواند یک بیماری شمرده شود که لازم است در این مورد با یک پزشک مشورت شود
نارسایی کلیه
بیماری‌های مزمن کلیوی و دیالیز می‌تواند باعث گز گز، گرفتگی و بی‌حسی دست و پا شود. و علت آن تجمع برخی سموم در بدن است، وقتی کلیه نتواند وظیفه و نقش خود را در بدن به درستی انجام دهد، موجب تجمع برخی مواد سمی در بدن می‌شود. این مواد سمی وارد خون می‌شود و ورود این مواد به خون می‌تواند علت گز گز و ضعف دست و پا باشد.
علاوه بر این موارد عوارض جانبی برخی داروها نیز می‌تواند علت گز گز زیاد دست و پا باشد.
مسمومیت ها
برخی از مواد سمی که از طریق پوست یا دهان در معرض قرار می‌گیرند می‌توانند باعث بی حسی، گزگز دست و پا و سرگیجه شوند. مسمومیت با آرسنیک، تالیم، جیوه و سرب می تواند باعث گزگز دست و پا و خارش شود.
استرس و اضطراب
اضطراب ممکن است دلیل مورمور شدن دست و پا و سرگیجه باشد. افراد مضطرب ممکن است تمایل داشته باشند تا نفس‌های عمیق‌تری بکشند. در این حالت تعادل اکسیژن و دی اکسید کربن در خون را به هم می‌ریزد و می‌تواند باعث بی‌حسی به خصوص در پاها شود. گاهی اوقات افراد بسیار مضطرب می‌توانند بیش از حد به درد یا گز گز شدن عضلات خود فکر کنند و این باعث تلقین احساساتی می‌شود که وجود ندارد و در نتیجه آن احساساتی را بیان کنند که در واقع وجود ندارد. این ممکن است یکی از دلایلی باشد که احساس بی حسی در ساختار شخصیت مضطرب زیاد است.
شیمی‌درمانی
برخی از مبتلایان به سرطان ممکن است باعث گز گز دست و پا شود و ممکن است بیماران به دنبال دلیل مورمور شدن دست و پا بعد از شیمی‌درمانی باشند. برخی داروهای شیمی‌درمانی ممکن است باعث نوروپاتی محیطی شود. علائمی مانند گز گز دست و پا بعد از شیمی درمانی می‌تواند با داروها، ماساژ، ورزش و در برخی مواقع فیزیوتوراپی درمان شود.
کمبود ویتامین
کمبود برخی ویتامینها مخصوصا ویتامین ب ۱۲ و ب ۶ می‌تواند باعث گز گز دست و پا شود. برای تشخیص این مورد لازم است که به پزشک مراجعه شود و آزمایش خون داده شود تا سطح ویتامین در خون مشخص شود تا پزشک بتواند با تشخیص سطح ویتامینها، کمبود برخی را تشخیص بود و ویتامین مورد نظر را تجویز کند.
بارداری
در دوران بارداری، رحم ممکن است بزرگ شده و روی اعصاب منتهی به ساق پا فشار بیاورد و ممکن است در پاها و انگشتان بی‌حسی ایجاد شود.
بیماری‌هایی مانند چاقی و دیابت بیماری‌های مرتبط با اعصاب و همچنین بیماری‌های قلبی عروقی می‌تواند از علل گز گز دست و پا باشد. سوزن سوزن شدن دست ها و گزگز پاها اغلب در بیماری‌های عصبی که بازوها، دستها و پاها را تحت تأثیر قرار می‌دهد؛ دیده می‌شود. همچنین بیماری‌های قلبی و عروقی می‌تواند علت گزگز دست و پا چپ باشد.
هم چنین به یاد داشته باشید گزگز یا بی‌حسی در دست و پا ممکن است به دلایل بسیار متنوعی ایجاد شود. شایع‌ترین‌ها شامل آسیب اعصاب محیطی (نوروپاتی) به‌علت دیابت، مصرف مزمن الکل، بیماری‌های کلیوی، تیروئید کم‌کار، کمبود ویتامین B۱۲، مصرف برخی داروها، عفونت‌های مزمن، یا قرار گرفتن در معرض سموم است. همچنین، بیماری‌های سیستم عصبی مرکزی مثل ام‌اس، تومورها، سکته مغزی، یا اختلالات نخاعی ناشی از فتق دیسک یا تنگی کانال نخاع نیز ممکن است عامل این علائم باشند.
برخی بیماری‌های خودایمنی مانند لوپوس یا سندرم گیلن‌باره، و حتی مشکلات روان‌تنی یا اضطراب مزمن هم می‌توانند زمینه‌ساز این حالت باشند. بنابراین، گزگز دست و پا نشانه‌ای مهم است که باید آن را جدی گرفت، به‌ویژه اگر مزمن، پیشرونده یا همراه با اختلال حرکتی یا حسی باشد.
گز گز دست و پا چطور می‌تواند باعث کاهش قوا و بی‌حسی شود؟
گزگز در دست و پا می‌تواند کیفیت زندگی را مختل کند و احساس ناراحتی جدی در فرد ایجاد کند. علاوه بر این، اگر گزگز در پا یا گزگز در دست پیشرفت کند و مدت زمان زیادی به صورت مداوم فرد را درگیررکند، می‌تواند باعث کاهش قدرت و بی‌حسی دست و پای فرد شود. در واقع، قبل از اینکه گز گز دست و پا به مرحله از کاهش قوای دست و پا و بی‌حسی برسد، نیاز است فرد برای تشخیص و درمان به پزشک متخصص مراجعه کند.
اگر درد و بی‌حسی همراه با گزگز در دستها و پاها رخ دهد و این گزگز با کاهش قوای عضلات دست و پا و ضعف عضلانی همراه باشد، باید سریعاً به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کرد. علت گزگز دست و پا شاید مشکلات جدی و آسیب مغزی هم باشد. علاوه بر این، افزایش شدت سوزن سوزن شدن نسبت به قبل و تغییر حس لامسه در یکی از اعضای بدن از ویژگی‌هایی است که به محض مشاهده آن نیاز است سریعا به پزشک مراجعه شود.
کفش‌های پاشنه بلند چطور می‌توانند باعث گز گز دست و پا شوند؟
سندرم «تونل تارسال» اختلالی است که به دلیل فشرده شدن یکی از عصب‌هایی از کانال باریکی در قسمت داخلی پاشنه پا عبور میکند، ایجاد می‌شود. فشرده شدن عصب در این قسمت می‌تواند در اثر پیچ خوردگی مچ پا، شکستگی مچ پا، استفاده نادرست از کفش یا پوشیدن کفش‌های پاشنه بلند است که باعث فشار به عصب‌ها در ناحیه پاشنه پا می‌شود. اگر فقط یک پا در اثر استفاده از کفش‌های نادرست باعث دچار این علائم بشود . پس اگر کفش پاشنه بلند می‌پوشید، به آن هم به عنوان علت گزگز دست و پا فکر کنید.
این سندروم ممکن است باعث سوزش، دردناک شدن و داغ شدن پاهادر فرد شود. اگرچه افراد مبتلا به این سندرم معمولا در طول روز درد کمتری را تجربه می‌کنند اما معمولا شدت درد در شب افزایش می‌یابد. به طوری که ممکن است فرد در اثر درد نتواند طول شب بخوابد. برخی افراد این سندروم را با شدت کمتری تجربه می‌کنند اما ممکن است این سندروم در برخی مبتلایان دیگر خود را شدیدتر نشان دهد. درد ناشی از سوزش پا ممکن است در برخی مواقع خود به خود بین برود یا کاهش یابد اما در برخی دیگر ممکن است اینطور نباشد.
نشانه‌های این سندروم معمولا به بی‌حسی، درد، گز گز و سوزن سوزن شدن و داغ شدن ناحیه کف پا است. البته در برخی مواقع درد در ناحیه مچ پا و حتی ساق پا هم پا قابل مشاهده است. همانطور که گفته شد به غیر از احساس گرما و درد، ممکن است همان علت گزگز دست و پا هم باشد.
علائمی مانند اختلال حسی در پاشنه و کف پا، درد سوزش، گاهی اوقات حتی تغییر رنگ و درد در ساق پا دربرخی بیماران دیده می‌شود. درد ممکن است تا جایی شدید شود که شب‌ها شما را از خواب بیدار کند. تشخیص دقیق می‌تواند در نتیجه معاینه فیزیکی دقیق و تست EMG (تست عصبی) انجام می‌شود.
سندرم «تونل تارسال» چگونه درمان می‌شود؟
برای درمان این سندروم معمولا می‌توان از کفش‌هایی با طراحی خاص استفاده کرد. همچنین ممکن است نیاز به تزریق درمانی باشد. در مواردی که این سندروم پیشرفته شود دیگر این روش‌‌ها کافی نیستند و جواب نمی‌دهند. در این صورت ممکن است با تشخیص پزشک نیاز به جراحی باشد. یعنی اگر علت گزگز دست و پا برای شما کفش پاشنه بلند تشخیص داده می‌شود باید قید پاشنه بلند را بزنید.
آیا دلیل مورمور شدن دست و پا همیشه یک بیماری است؟
جواب این سوال منفی است چرا که در اغلب موارد احساس سوزن سوزن شدن در دست یا بازو می‌تواند در اثر خوابیدن یا نشستن در موقعیت نامناسب باشد که باعث بی حسی، گزگز کف دست و پا یا سوزش در دست ها و پاها می‌شود. به عنوان مثال، اگر روی بازو بخوابید یا برای مدت طولانی با پاهایتان را روی هم بیاندازی، ممکن است دست ها یا پای شما بی‌حس شود که این بی‌حسی طبیعی تلقی می‌شود. این حالت که بسیار شایع هستند معمولاً کوتاه مدت است و پس از مدت کمی خود به خود از بین می‌روند.
البته بی‌حسی ممکن است نشان دهنده آسیب به اعصاب بازوها و پاها باشد که «نوروپاتی محیطی» نامیده می‌شود هم می‌تواند علت گز گز کف دست و پا باشد. نوروپاتی محیطی می‌تواند به دلیل بسیاری از بیماری های مختلف ایجاد شود. هنگامی که احساس بی‌حسی با آسیب بافت عصبی همراه باشد، تشخیص و درمان به موقع می‌تواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کند.
درمان‌های خانگی گز گز دست و پا چیست؟
استراحت کنید
وقتی علت گزگز دست و پا مشخص می‌شود در هر صورت نسخه اولیه پزشک به شما استراحت خواهد بود. در برخی مواقع مخصوصا در شرایطی که گز گز دست و پا ناشی از ضربه، تروما و آسیب به عصب است که باعث بی‌حسی و سوزن سوزن شدن دست و پا می‌شود، استراحت کردن می‌تواند گزینه خوبی برای درمان باشد. در این شرایط ممکن است علائم با استراحت بهبود یابند. در غیر این صورت بهتر است به پزشک مراجعه کنید.
از یخ برای درمان استفاده کنید
پاهای خود را به مدت ۱۵ تا ۲۰ دقیقه در یک کاسه پر از یخ قرار دهید. این کار باعث می‌شود جریان خون را در پاها کند میکند و برای بی‌حسی پا مفید است. همچنین می‌توانید از کمپرس‌های یخ برای درمان استفاده کنید.
ماساژ را امتحان کنید
علت گزگز دست و پا هر چیزی که باشد ماساژ از جمله روش هایی است که برای آن مفید است. استفاده از ماساژ که باعث بهبود جریان خون می‌شود، می تواند اثرات بی‌حسی و گز گز را به حداقل برساند.
ورزش
اگر به دنبال رسیدن به پاسخ علت گزگز دست و پا به اینجا رسیده‌اید، ورزش را فراموش نکنید. منظور از ورزش طبیعتا ورزش‌های سنگین و قدرتی یا ورزش‌هایی مانند کوه‌نوردی نیست. در این منظور از ورزش، برخی حرکات کششی است که باعث نرم شدن عضلات می‌شوند. برخی ورزش ها مناسب مانند یوگا و پیلاتس به جریان خون کمک میکند و از بی‌حسی و گز گز دست و پا جلوگیری میکند.
تا جایی که ممکن است استرس را کاهش دهید
همانطور که قبلا گفتیم علت گزگز دست و پا می‌تواند استرس باشد. بی حسی و سوزن سوزن شدن دست و پا در افرادی که با استرس شدید زندگی می‌کنند، بیشتر رخ می‌دهد. اگر پس از مراجعه به پزشک متوجه شدید که گز گز دست و پای شما به دلیل استرس شدید است بهتر است برای درمان تا جایی که می‌توانید تغییراتی در سبک زندگی خودتان برای مدیریت استرس خود داشته باشید تا از این طریق بتوانید علائم بی‌حسی و گزگز را کنترل کنید.
برای دوری از گز گز دست و پاهایتان باید رژیم غذایی سالم و متعادل داشته باشید
کمبود ویتامیل خصوصا کمبود ویتامین B می‌تواند علت گزگز دست و پا باشد. برای جلوگیری از این امر باید یک رژیم تغذیه سالم داشته باشید. همچنین اگر دچار علائمی مانند بی‌حسی، ضعف، سرد شدن یا گز گز دست و پا شدید لازم است از مصرف کافئین و مواد محرک خودداری کنید چون این مواد ممکن است علائم را تشدید کند.
درمان پزشکی گزگز دست و پا چیست؟
همانطور که مشاهده کردید، بسیاری از بیماری‌ها می‌توانند علت گز کز دست و پا باشند. نمی‌توان تنها با یک نشانه به طور دقیق گفت فرد مبتلا به بیماری است یا خیر و یا به چه نوع بیماری مبتلا شده است. زمانی که سوزن سوزن شدن در دست و پا احساس می‌شود، حتما باید به متخصص مغز و اعصاب مراجعه شود و فرد توسط متخصص معاینه شود. بررسی سابقه پزشکی فرد و معاینه فیزیکی برای تشخیص دقیق ضروری است. بسیاری از تشخیص‌های احتمالی را می‌تواند با یک معاینه ساده توسط پزشک رد شود. ممکن است پس از معاینات اولیه، یک یا چند تشخیص توسط پزشک مطرح شود. سپس در صورت لزوم می‌توان معاینات بعدی را برای رسیدن به پاسخ قطعی انجام داد. دیابت، عملکرد کبد و کلیه، ویتامین و عملکرد سیستم ایمنی را می‌تواند مورد آزمایش قرار گیرد.
ممکن است لازم باشد فرد آزمایش خون دهد و همچنین لازم است که عملکرد و اختلال اعصاب و ماهیچه‌ها در فرد ارزیابی شود. با این آزمایشات، تشخیص تا حد زیادی نهایی می شود و یک برنامه درمانی برای فرد در نظر گرفته می‌شود. درمان در این زمینه معمولا بر روی علتی که می‌تواند به وجود آورنده بیماری باشد متمرکز می‌شود به عنوان مثال اگر مشخص شود شما مبتلا به دیابت هستید، تمرکز متخصص روی درمان دیابت قرار می‌گیرد. به عبارت دیگر، اگر شکایت برای گز گز دست و پا به علت یک بیماری رخ دهد، پزشک روی درمان بیماری متمرکز می‌شود و سوزن سوزن شدن به محض درمان بیماری عموما از بین می‌رود. اگر گزگز در دست و پا در نتیجه عملکرد غیر طبیعی سیستم ایمنی ایجاد شود، پزشک روی این مورد تمرکز میکند. در صورت بروز گزگز در دست و پا در اثر کمبود مواد مورد نیاز بدن مانند ویتامینها، درمان با هدف تأمین این ماده در بدن پیش می‌رود.
سخن پایانی
علت گز گز دست و پا به طیف گسترده‌ای از مشکلات پزشکی مربوط می‌شود. شایع‌ترین علت، آسیب به اعصاب محیطی است که به آن نوروپاتی محیطی می‌گویند. دیابت، یکی از علل اصلی این نوع آسیب عصبی است. همچنین کمبود ویتامین B12، مصرف الکل، بیماری‌های کلیوی، اختلالات تیروئیدی، و عفونت‌هایی مانند ایدز یا هپاتیت نیز ممکن است منجر به گزگز مداوم شوند. مسمومیت با فلزات سنگین مانند آرسنیک و جیوه، برخی داروهای شیمی‌درمانی، و بیماری‌های خودایمنی مثل لوپوس و سندرم گیلن‌باره هم از دیگر عوامل‌اند. بیماری‌های سیستم عصبی مرکزی مانند ام‌اس (MS)، اختلالات مغزی، و حتی فشار روی اعصاب به‌دلیل دیسک کمر یا گردن نیز می‌توانند گزگز ایجاد کنند. در کنار این‌ها، دلایل ساده‌ای مانند فشرده شدن موقت اعصاب هنگام نشستن یا خوابیدن در وضعیت نادرست هم وجود دارد، اما در صورت تکرار، نباید نادیده گرفته شود. تشخیص دقیق تنها با معاینه بالینی و انجام آزمایش‌های مکمل امکان‌پذیر است. مراجعه زودهنگام به متخصص مغز و اعصاب در مواردی که گزگز مداوم یا همراه با علائم هشدار است، ضروری و نجات‌بخش خواهد بود.
دکتر فرزاد مریخ بیات
جراح و متخصص ارتوپدی – جراحی های فوق تخصصی دست و زانو