نویسنده: دکتر فرزاد مریخ بیات
هر آنچه باید پیش از عمل فتق دیسک کمر بدانید
دردهای ناشی از فتق دیسک کمر می‌توانند زندگی روزمره را به کابوسی تبدیل کنند. این بیماری که به دلیل بیرون‌زدگی یا پارگی دیسک میان مهره‌ها رخ می‌دهد، اغلب با درد شدید، بی‌حسی و حتی ناتوانی در حرکت همراه است. اگر به موقع درمان نشود، می‌تواند به آسیب‌های جدی‌تر مانند ضعف دائمی عضلات یا مشکلات عصبی منجر شود. در این شرایط، عمل فتق دیسک کمر به عنوان یکی از موثرترین روش‌ها برای رفع این مشکلات مطرح می‌شود. اما انتخاب بهترین دکتر برای عمل دیسک کمر نقش کلیدی در موفقیت درمان و کاهش عوارض احتمالی دارد. در این مقاله، به بررسی علل، عوارض و روش‌های درمان این بیماری پرداخته‌ایم و اطلاعاتی جامع درباره فرایند جراحی و انتخاب متخصص مناسب ارائه می‌کنیم. با مطالعه این مطلب می‌توانید قدمی مطمئن در مسیر درمان بردارید.
آنچه در این مقاله می خوانید:
مروری بر عمل فتق دیسک کمر، دیسک کمر چیست و چه عللی دارد؟
پیش از آنکه درباره عمل جراحی فتق دیسک کمر سخن بگوییم، لازم است بدانیم دیسک کمر چیست و علل بروز آن چه می‌باشد. به‌طورکلی در ستون فقرات بدن انسان 24 مهره تیپیک وجود دارد. بین این مهره‌ها که از جنس استخوان هستند، بافت غضروفی با ترکیب آب و هیالورونیک اسید به فرم ژلاتینی وجود دارد که منجر می‌شود در هنگام حرکت مهره‌ها بر روی یکدیگر مانند خم‌شدن، راه‌رفتن و هرگونه فشار بر روی ستون مهره‌ها این بافت غضروفی به‌سان یک بالشتک عمل کند و فشار را تا مقدار زیادی کاهش دهد و از طرف دیگر، طیف حرکتی ستون مهره‌ها را به مقدار بالایی افزایش دهد و به روان‌تر کردن این حرکات کمک کند.
هر گونه بروز اختلال در این بافت غضروفی که از آن به‌عنوان دیسک یاد می‌شود، می‌تواند منجر به بروز بیماری‌های مختلف بر روی آن که به شکل عامیانه دیسک نامیده می‌شود، منجر گردد. به طور عمده بیماری هرمی دیسک موسوم به دیسک زمانی رخ می‌دهد که دیسک از بین مهره‌ها بیرون‌زده و به نخاع و ریشه‌های عصبی که در پشت ستون مهره‌ها قرار گرفته است، فشار وارد کند. این فشار منجر به ایجاد دردهای عصبی مزمن می‌گردد که می‌تواند فعالیت بیمار را مختل کند. در طیف وسیعی از علامت‌ها در زمان بیرون‌زدگی دیسک رخ می‌دهد که عمدتاً با جراحی فتق دیسک بهبود می‌یابد.
زمانی که می‌خواهیم دقیق‌تر در مورد جراحی فتق در دیسک کمر سخن بگوییم، ابتدا لازم است بدانیم فتق در دیسک کمر چیست؟ همان‌طور که گفتیم بین ستون مهره‌های استخوانی یک دیسک غضروفی وجود دارد که منجر به کاهش فشار و روان‌سازی حرکات می‌گردد. فتق در دیسک زمانی ایجاد می‌شود که ساختار درونی دیسک که در هسته آن قرار گرفته و به‌اصطلاح نوکلیوس پولپوزیس نامیده می‌شود و بسیار نرم است، به‌نوعی برآمدگی پیدا کند و این برآمدگی بانفوذ به کانال نخاعی منجر به فشار بر روی عصب و ریشه‌های عصبی گردد. این اتفاق معمولاً در سطوح مهره‌های کمری چهارم و پنجم به‌کرات رخ می‌دهد و همچنین ممکن است بین مهره‌های گردنی پنج، شش و هفت نیز رخ دهد و منجر به دیسک گردنی یا دیسک کمری و به‌طورکلی دیسک ستون مهره‌ها شود که نیازمند جراحی فتق دیسک و دیسک گردن خواهد بود.
اما اینکه دقیقاً چه می‌شود که دیسک دچار فتق و بیرون‌زدگی می‌گردد؟ خود یک پرسش بسیار مهم است. به‌طورکلی با افزایش سن در افراد دیسک خاصیت انعطاف‌پذیری و الاستیستیه خود را از دست می‌دهد، همان‌طور که می‌دانید دیسک بین مهره‌ای شامل دو بخش مرکزی نوکلیوس پولپوزیس و یک بخش محیطی می‌باشد که به مقدار زیاد از آب و هیالورونیک اسید تشکیل شده است. با افزایش سن مقادیر این آب کاهش می‌یابد و در نتیجه دیسک با کاهش انعطاف‌پذیری خود ممکن است دچار بیرون‌زدگی، ترک‌خوردگی و یا حتی پارگی گردد. در نتیجه‌ی این امر دیسک نمی‌تواند فشار وارده بر روی ستون مهره‌ها را تحمل کند و حرکات فرد کاهش می‌یابد. از طرف دیگر با فتق در دیسک و فشار بر روی کانال نخاعی دردهای مزمن عصبی نیز ایجاد می‌گردد.
برخی از علائم در بیماری دیسک کمر مورد انتظار می‌باشد که این علامت‌ها عبارت‌اند از:
-
درد شدید و مداوم در ناحیه کمر که گاه به پایین تنه نیز گسترش می‌یابد.
-
ضعف و کاهش حس در پاها که به ویژه در نواحی تحتانی بدن احساس می‌شود.
-
انتشار درد به سمت پایین پاها که تا ناحیه مچ یا روی پا ادامه می‌یابد.
-
تجربه دردهای معروف به سیاتیک که از ناحیه باسن آغاز شده و به ساق پا و روی پا می‌رسد.
-
احساس بی‌حسی، کرختی و گزگز در پاها، به‌ویژه در ساق پا.
-
بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع که نشان‌دهنده پیشرفت بیماری به مراحل حاد است و می‌تواند علامت سندرم دم اسبی باشد.
-
مشکلات در راه‌رفتن و حرکت که ناشی از محدودیت‌های حرکتی ستون فقرات است.
-
گرفتگی‌های عضلانی شدید در ناحیه کمر و پاها که می‌تواند فعالیت‌های روزمره را مختل کند.
-
احساس درد در حین خم‌شدن، چرخیدن یا بلندکردن اجسام که به مرور شدت می‌یابد.
-
کاهش انعطاف‌پذیری ستون فقرات و ناتوانی در انجام حرکات طبیعی بدن.
-
تورم و التهاب موضعی در ناحیه کمر یا ستون مهره‌ها که با لمس افزایش می‌یابد.
-
درد شدید در هنگام نشستن طولانی یا ایستادن در یک وضعیت ثابت که نیازمند تغییر وضعیت مکرر است.
انواع روش‌های درمانی به غیر از جراحی بیرون زدگی دیسک کمر
زمانی که صحبت از جراحی فتق دیسک به میان می‌آید، بسیاری بر این باورند که این تنها راه‌حل موجود است. با این حال، درمان فتق دیسک کمر شامل مجموعه‌ای از روش‌های متنوع است که هرکدام می‌توانند به بهبود شرایط بیمار کمک کنند. در ادامه به بررسی برخی از این روش‌ها پرداخته‌ایم.
-
درمان دارویی: در اغلب موارد فتق دیسک کمر، آسیب‌های وارد شده به دیسک تنها به میزان کمی و محدود است. در چنین شرایطی استراحت، کاهش فعالیت‌های سنگین و رعایت برخی اصول مراقبتی همراه با مصرف داروهای مسکن می‌تواند باعث بهبود وضعیت فرد شود.
داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی همچون ایبوپروفن، ناپروکسن و داروهای مشابه آن‌ها، با اثرات ضدالتهابی خود می‌توانند از نیاز به جراحی جلوگیری کنند و التهاب و درد ناشی از فتق دیسک را کاهش دهند. همچنین داروهای عصبی مانند گاباپنتین و پرگابالین که به شل شدن عضلات کمک می‌کنند، می‌توانند فشار وارده بر اعصاب را کاهش دهند و به این ترتیب درد فرد کاهش یافته و دیسک بهبود می‌یابد، بدون اینکه نیاز به عمل جراحی باشد.
-
درمان با لیزر: در این شیوه درمانی، با استفاده از امواج مادون‌قرمز و نور تلاش می‌شود که روند بهبود طبیعی آسیب و التهاب ناشی از فتق دیسک تسریع گردد. این روش با افزایش جریان خون و تسریع بازگشت عملکرد طبیعی بافت‌ها می‌تواند به بهبود وضعیت دیسک کمک کند.
-
تزریقات نخاعی: تزریقات مستقیم به کانال نخاعی یکی از روش‌های مؤثر برای درمان فتق دیسک است، به ویژه در بیمارانی که درد شدیدی را تجربه می‌کنند. استفاده از تزریق ترکیبات استروئیدی، اوزون، PRP و دیگر ترکیبات مشابه به بهبود درد مفاصل و مشکلات دیسک‌های مهره‌ای کمک می‌کند. این روش می‌تواند نیاز به جراحی فتق دیسک را به طور چشمگیری کاهش دهد.
-
کمربند طبی: کمربندهای طبی به‌طور مشابه به گچ در درمان شکستگی استخوان عمل می‌کنند و می‌توانند با تثبیت ستون مهره‌ها به بهبود التهاب ناشی از فتق دیسک کمک کنند. این روش معمولاً همراه با داروهای شل‌کننده عضلات و فیزیوتراپی می‌تواند نتایج بسیار خوبی به همراه داشته باشد و بیمار را از نیاز به عمل جراحی نجات دهد. نکته مهم در استفاده از کمربندهای طبی این است که باید به طور منظم آن‌ها را باز کرد تا از ایجاد خشکی در ناحیه ستون فقرات جلوگیری شود.
راه‌رفتن پس از عمل جراحی فتق دیسک کمر چگونه است؟
یکی از عوامل مهم در فرآیند بهبود پس از عمل جراحی فتق دیسک کمر، اصلاح روش‌های ایستادن، راه‌رفتن، خوابیدن و انجام هرگونه فعالیتی است که فشار اضافی به ستون فقرات وارد نکند.
-
نشستن و خوابیدن: در افرادی که جراحی فتق دیسک کمر انجام داده‌اند، یکی از نکات بسیار مهم این است که باید از وارد شدن وزن اضافی به ستون فقرات جلوگیری شود. حفظ انحنای طبیعی کمر در زمان نشستن و خوابیدن، به‌ویژه در هنگام رانندگی یا نشستن طولانی‌مدت، امری ضروری است. استفاده از بالش برای پشتیبانی از کمر در این شرایط می‌تواند مفید باشد.
در طول هفته‌های اول پس از جراحی، توصیه می‌شود که فرد هر ۲۰ تا ۳۰ دقیقه یک‌بار از وضعیت نشسته برخیزد تا فشار از روی ستون فقرات برداشته شود. این کار باعث می‌شود که فشار عضلات کاهش یافته و ستون فقرات به آرامی بهبود یابد.
-
خوابیدن: در هنگام خواب، لازم است که ستون فقرات در وضعیت صحیح و بدون انحراف باشد. به همین دلیل، خوابیدن به وضعیت جنینی باید اجتناب شود. بهترین حالت خوابیدن به‌صورت طاق‌باز است. از خوابیدن به‌روی شکم یا پهلو نیز باید پرهیز شود. تخت خواب نیز باید به گونه‌ای باشد که فشار اضافی به ستون فقرات وارد نکند و از فرورفتن در آن جلوگیری کند. اگر فرد به‌صورت پهلو می‌خوابد، قرار دادن یک بالش بین پاها می‌تواند فشار بر کمر را کاهش دهد. همچنین در حالت طاق‌باز، قرار دادن بالش زیر زانوها باعث می‌شود که گودی کمر کمتر شده و فشار کمتری به آن وارد شود.
در ماه‌های اولیه پس از جراحی، بهتر است از خم شدن به جلو و بلند کردن اجسام سنگین خودداری شود. به‌ویژه در دو ماه اول پس از عمل، بهتر است که اجسام سنگین با وزن بیشتر از ده کیلوگرم بلند نشوند. برای بلند کردن اجسام، بهتر است فرد ابتدا زانو بزند و سپس جسم را بلند کند.
-
راه‌رفتن: پس از عمل جراحی فتق دیسک کمر، راه‌رفتن باید به‌صورت تدریجی و با مقدار کم آغاز شود. توصیه می‌شود که فرد تنها برای مدت ۱۵ تا ۳۰ دقیقه در هر سه ساعت راه برود و از پیاده‌روی‌های طولانی‌مدت پرهیز کند.
-
دوش‌گرفتن: در هفته اول پس از جراحی، بهتر است که فرد از گرفتن دوش خودداری کند. اما بعد از گذشت یک هفته، می‌تواند به تدریج دوش بگیرد.
مراقبت‌های بعد از عمل جراحی فتق دیسک کمر
عمل جراحی فتق دیسک کمر، اگرچه ممکن است به کاهش درد و بهبود شرایط بیمار کمک کند، اما فرآیند بهبودی کامل و موفقیت‌آمیز آن به شدت به رعایت مراقبت‌های بعد از عمل بستگی دارد. این مراقبت‌ها می‌توانند به تسریع بهبود، کاهش عوارض و جلوگیری از آسیب‌های مجدد کمک کنند. در ادامه به تفصیل به برخی از مهم‌ترین مراقبت‌ها پرداخته‌ایم:
کنترل درد
یکی از اصلی‌ترین جنبه‌های مراقبت‌های بعد از جراحی فتق دیسک کمر، کنترل درد است. درد پس از عمل می‌تواند به دلیل التهاب، فشار روی اعصاب و واکنش‌های طبیعی بدن به جراحی ایجاد شود. برای مدیریت این درد، پزشکان معمولاً از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) و استروئیدی استفاده می‌کنند. این داروها با کاهش التهاب در ناحیه آسیب‌دیده، به تسکین درد و فشار وارده بر اعصاب کمک می‌کنند.
-
داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی مانند ایبوپروفن، ناپروکسن و پیروکسیکام معمولاً برای کاهش التهاب و درد پس از جراحی تجویز می‌شوند.
-
داروهای ضدالتهابی استروئیدی مانند دگزامتازون و پردنیزولون در مواقعی که درد شدیدتر است، ممکن است مورد استفاده قرار گیرند. این داروها به طور خاص در مواقعی که التهاب شدید است، تجویز می‌شوند تا فشار روی کانال عصبی کاهش یابد.
استفاده از این داروها باید تحت نظر پزشک انجام شود تا از بروز عوارض جانبی جلوگیری شود. به‌ویژه در استفاده از داروهای استروئیدی، باید از تزریق‌های خودسرانه پرهیز کرد.
همچنین، داروهای مهارکننده عصبی مانند گاباپنتین و پرگابالین برای کاهش فشار عصبی و شل کردن عضلات اطراف ستون فقرات تجویز می‌شوند. این داروها می‌توانند به تسکین درد ناشی از فشار بر اعصاب و بهبود حرکت‌پذیری فرد کمک کنند.
کنترل ضعف و تهوع
بعد از جراحی فتق دیسک کمر، برخی از بیماران ممکن است دچار ضعف عمومی یا تهوع شوند. این علائم معمولاً ناشی از داروهای مسکن، بیهوشی یا تغییرات بدنی پس از جراحی هستند. در چنین مواقعی، پزشک ممکن است داروهای خاصی برای کاهش تهوع و تقویت قدرت عمومی بدن تجویز کند.
رعایت اصول صحیح راه‌رفتن، خوابیدن و پوزیشن مناسب
یکی از نکات بسیار مهم در بهبودی پس از عمل جراحی، رعایت پوزیشن‌های صحیح بدن است. تغییرات نادرست در پوزیشن بدن می‌تواند باعث افزایش فشار بر ستون فقرات و دیسک‌ها شود و روند بهبودی را کند کند.
-
راه‌رفتن: در ابتدا، بیمار باید راه‌رفتن را به‌طور محدود و با فواصل کوتاه آغاز کند. پیاده‌روی‌های طولانی باید اجتناب شود.
-
خوابیدن: خوابیدن در وضعیت صحیح و استفاده از بالش برای حمایت از کمر اهمیت دارد. بهترین حالت خوابیدن، خوابیدن به‌صورت طاق‌باز است. از خوابیدن به‌روی شکم یا پهلو باید اجتناب شود.
-
نشستن: هنگام نشستن، بیمار باید از خم شدن بیش از حد به جلو یا نشستن در وضعیت نامناسب خودداری کند.
انجام فعالیت‌های ورزشی مناسب
ورزش‌های خاصی برای تقویت عضلات و پشتیبانی از ستون فقرات پس از عمل جراحی توصیه می‌شود. این فعالیت‌ها می‌توانند به بهبود حرکت‌پذیری، تقویت عضلات پشت و پیشگیری از آسیب‌های آینده کمک کنند.
-
ورزش‌های تقویتی ستون فقرات: این ورزش‌ها به پایداری ستون فقرات و تقویت عضلات اطراف آن کمک می‌کنند. تقویت این عضلات می‌تواند فشار بر دیسک‌ها را کاهش دهد و از فتق مجدد دیسک جلوگیری کند.
-
ورزش‌های کششی و انعطاف‌پذیری: تمرینات کششی مناسب می‌توانند به حفظ انعطاف‌پذیری و کاهش سفتی عضلات کمک کنند. این تمرینات باید تحت نظر متخصص فیزیوتراپی انجام شود.
مشاوره برای فعالیت‌های جنسی
بعد از عمل جراحی فتق دیسک کمر، بیمار باید از انجام فعالیت‌های جنسی تا زمانی که پزشک توصیه نکند، خودداری کند. فشار بر ستون فقرات در طول فعالیت جنسی می‌تواند باعث بروز درد و آسیب مجدد شود. پزشک ممکن است زمان مناسب برای بازگشت به فعالیت‌های جنسی را بسته به وضعیت بیمار مشخص کند.
فعالیت ورزشی منظم
ورزش منظم، حتی پس از عمل جراحی، برای حفظ قدرت بدنی و جلوگیری از مشکلات آینده ضروری است. با این حال، باید اطمینان حاصل کرد که تمرینات به‌طور مناسب و با رعایت محدودیت‌ها انجام می‌شوند. تمرینات سبک و کم‌فشار مانند پیاده‌روی یا شنا می‌توانند برای بهبود قدرت عضلانی و انعطاف‌پذیری مفید باشند.
سخن پایانی
عمل فتق دیسک کمر یک تصمیم حیاتی است که می‌تواند تأثیر عمیقی بر کیفیت زندگی شما داشته باشد. این جراحی نه‌تنها به کاهش درد و بازگشت به فعالیت‌های روزمره کمک می‌کند، بلکه از پیشرفت عوارض خطرناک مانند ضعف دائمی یا آسیب عصبی نیز جلوگیری می‌کند. متأسفانه بسیاری از افراد به دلیل ناآگاهی یا ترس، درمان مناسب را به تعویق می‌اندازند و با مشکلات جدی‌تری مواجه می‌شوند.
اگر شما نیز با علائمی مانند درد مداوم، بی‌حسی یا ضعف در پاها دست‌وپنجه نرم می‌کنید، اکنون زمان اقدام است. انتخاب متخصص مناسب در این مسیر نقشی کلیدی دارد و ما در کلینیک خود با بهره‌گیری از تیمی از بهترین جراحان و متخصصان، آماده‌ایم تا شما را در این مسیر همراهی کنیم.
ما در کلینیک خود با جدیدترین تکنولوژی‌ها و روش‌های درمانی، تجربه‌ای ایمن و موثر را برای بیماران فراهم می‌کنیم. با مراجعه به کلینیک ما، نه‌تنها از تخصص پزشکان بهره‌مند می‌شوید، بلکه از مشاوره و مراقبت‌های پس از جراحی نیز برخوردار خواهید شد.
تصمیم امروز شما می‌تواند آینده‌ای بدون درد و پر از نشاط را برایتان رقم بزند. ما اینجا هستیم تا بهترین نتیجه را برای شما به ارمغان بیاوریم.
دکتر فرزاد مریخ بیات
جراح و متخصص ارتوپدی – جراحی های فوق تخصصی دست و زانو