نویسنده: دکتر فرزاد مریخ بیات

خواب رفتن و گزگز دست نشانه‌ی کدام مشکلات و اختلالات است؟

• فشرده شدن اعصاب: اگر ‌مدت زیادی در وضعیتی باشید که اعصاب فشرده شوند، باعث می‌شود تا احساس بی‌حسی و سوزن سوزن شدن در آن عضو را داشته باشید. باید توجه داشته باشید که تحت فشار بودن رشته‌های عصبی که از شایع‌ترین علل خواب رفتن دست است. برخی از افراد به‌طور مداوم فشارهای زیادی را در رشته‌های عصبی دست و پا تجربه می‌کنند و اگر برای کاهش آن اقدام نکنند، خطر از بین رفتن دائمی رشته‌های عصبی را افزایش می‌دهند. بنابراین در همین مراحل اولیه لازم است که به پزشک متخصص مراجعه کنید.
• اختلالات عصبی: برخی اختلالات در اعصاب دست مانند سندرم تونل کارپال، آسیب‌دیدگی عصب رادیال، کمبود ویتامین‌ها، اختلالات گردش خون، فیبرومیالژیا، نوروپاتی محیطی یا حتی فتق دیسک نیز باعث بی‌حسی در دست می‌شوند. در ادامه اثرات هر کدام از این اختلالات را توضیح می‌دهیم:
  • نوروپاتی محیطی: نوروپاتی به آسیب‌دیدگی اعصاب می‌گویند و معمولاً ناشی از بیماری‌هایی مانند دیابت، عفونت‌ها و مسمومیت‌ها است. افرادی که به این اختلال دچار هستند، درد شدید، بی‌حسی و گزگز دست‌ها و پاها را تجربه می‌کنند
  • سندرم تونل کارپال: در صورتی که عصب میانی در مچ دست تحت فشار زیادی قرار بگیرد، پزشک ابتلا به سندرم تونال کارپال را تشخیص می‌دهد. علائم ابتلا به این سندرم شامل بی‌حسی و درد در انگشتان دست است و معمولاً از حرکات تکراری و فشار مداوم روی مچ ایجاد می‌شود
  • آسیب‌دیدگی عصب رادیال: ضربه یا فشار زیاد می‌تواند منجر به آسیب‌دیدگی عصب رادیال شود و فرد را به خواب‌رفتگی و بی‌حسی مزمن دست‌ها دچار کند
  • کمبود ویتامین‌ها: کمبود ویتامین‌ B12 سلامت اعصاب را تهدید می‌کند و خواب‌رفتگی دست‌ها را تشدید می‌کند. کمبود این ویتامین می‌تواند با رژیم غذایی مناسب و درمان اختلالات جذب مواد مغذی جبران شود
  • اختلالات گردش خون: برخی بیماری‌ها مانند آترواسکلروز یا لخته شدن خون، سدی در برابر ورود خون به اندام‌ها ایجاد می‌کنند و خواب‌رفتگی و بی‌حسی اندام‌ها را در پی دارد
  • اختلالات روانی: در این میان، اضطراب و استرس نیز موجب به فعالیت بیش از حد سیستم عصبی سمپاتیک می‌شود و تنگی عروق و کاهش جریان خون را در پی دارد
  • فیبرومیالژیا: این اختلال موجب به درد مزمن و تغییراتی در سیگنال‌های عصبی می‌شود. 
• دیابت: یکی از شایع‌ترین عوارضی که افراد دیابتی تجربه می‌کنند، خواب‌رفتگی مداوم دست‌ها است. اگر برای مدتی سطح قند خون بالا بوده و کنترل نشود، باعث آسیب رساندن به اعصاب شده و در نتیجه منجر به نوروپاتی و خواب رفتن دست می‌شود. احساس سوزن سوزن شدن، ابتدا از نوک انگشتان شروع می‌شود و می‌تواند به بازوها و پاها گسترش پیدا کند. در نهایت، اعصاب محیطی دچار آسیب‌دیدگی می‌شوند و شما باید برای درمان بی‌حسی، کرختی و دردهای تیز، قند خون خود را کنترل کنید و به‌طور منظم تحت نظر پزشک باشید.
• بیماری‌های زمینه‌ای: ام اس یا مولتیپل اسکلروزیس، سکتۀ مغزی یا بیماری رینود، باعث می‌شوند تا اندام‌هایی مانند دست، دچار بی‌حسی شود‌. این بیماری‌های زمینه‌ای با اختلال در عملکرد مغز ایجاد می‌شود.‌  لوپوس و آرتریت روماتوئید و سایر بیماری‌های خودایمنی نیز می‌توانند باعث آسیب‌دیدگی اعصاب و در نتیجه خواب‌رفتگی مزمن دست‌ها می‌شوند.
• لغزش در دیسک گردن: مشکلات گردن و ستون فقرات مانند فتق دیسک گردن نیز می‌توانند به اعصاب دست فشار زیادی وارد کنند و منجر به بی‌حسی دست‌ها شوند. در برخی موارد فتق دیسک گردن، یکی از عللی به حساب می‌آید که باعث خواب رفتن دست می‌شود‌. در اثر پارگی دیسک، اعصاب مجاور نیز تحت تاثیر قرار می‌گیرند. در مجاورت دیسک‌های گردن، اعصاب دست هستند که در نتیجه باعث بی‌حسی می‌شوند.
• سندروم تونل کوبیتال: یکی از اعصابی که از گردن تا دست امتداد دارد، عصب اولنار است. اگر در ناحیۀ آرنج این عصب دچار کشیدگی یا فشردگی شود، باعث بی‌حسی شده و بیمار حسی شبیه به گزگز و سوزن سوزن شدن دست‌ها را تجربه می‌کند.
• اسپوندیلوز گردن: اگر دیسک‌های گردن دچار آرتریت روماتوئید شوند، به آن اسپوندیلوز گردن گفته می‌شود. اسپوندیلوز عارضه‌ای است که در طول زمان رخ داده و بیمار را اذیت می‌کند. در نتیجه اعصاب اطراف (به خصوص دست‌ها) دچار بی‌حسی می‌شوند.
• اپی‌کوندیلیت: اپی‌کوندیلیت، در دو نوع داخلی و جانبی است و به التهاب تاندون‌ها در آرنج گفته می‌شود. اپی‌کوندیلیت جانبی که به‌عنوان آرنج تنیس‌بازان نیز شناخته می‌شود، به‌دلیل فشار مکرر بر تاندون‌های مسئول خم کردن مچ به سمت عقب هستند، ایجاد می‌شود. بسیاری از ورزشکاران که مدام یک حرکت را انجام می‌دهند اغلب دچار این عارضه می‌شوند. حرکات تکراری مانند چرخاندن مدام راکت تنیس، باعث شود تا به تاندون‌ها و بافت‌های ساعد فشار آمده و فرد احساسی شبیه سوزن سوزن شدن و سوزش را در دست خود احساس‌ کند. اپی‌کوندیلیت داخلی نیز به آرنج گلف‌بازان معروف است و نوعی التهاب در قسمت داخلی آرنج می‌باشد که به‌دلیل حرکات تکراری مچ رو به جلو ایجاد می‌شود. 
• کیست ‌گانگلیون: در صورتی که روی تاندون‌ها و مفاصل‌، کیسه‌های پر از مایعی ایجاد شود که نوعی کیست است، دست دچار درد و بی ‌حسی می‌شود. این کیست‌های غیرسرطانی و پر از مایع، گاه‌ بسیار بزرگ می‌شوند و به اعصاب مجاور نیز فشار وارد می‌کنند. این کیست‌ها بدون درد هستند؛ اما در صورتی که در نزدیکی به اعصاب قرار بگیرند، فشاری که به اعصاب وارد می‌شود، به بی‌حسی و سوزن سوزن شدن دست منجر می‌شود.
• عفونت: جالب است بدانید برخی از عفونت‌های ویروسی و باکتریایی باعث شوند آسیب‌دیدگی اعصاب می‌شوند. پزشک با توجه به اینکه چه ویروسی باعث آن شده است، داروهای مختلفی را تجویز می‌کند. لایم، زونا، هپاتیت B و C، ایدز و جذام برخی از این عفونت‌های ویروسی هستند و در صورت درمان نشدن، به اعصاب دست فشار آورده و باعث احساس خواب‌رفتگی در این اندام می‌شوند.
• نارسایی کلیه: در صورتی که کلیه‌ها به درستی به وظیفه خود عمل نکند، سموم و مواد زائد از بدن دفع نمی‌شوند و در نتیجه در بدن جمع می‌شوند و به سیستم اعصاب فشار وارد می‌کنند. این فشار، منتج به مواردی مانند خواب رفتن اندام‌هایی مانند دست می‌شود. 
• گردش خون ضعیف: وقتی جریان خون با مشکل مواجه شود، بسیاری از اندام‌ها دچار بی‌حسی می‌شوند. در صورتی که دست شما در وضعیتی قرار گرفته باشد که خونرسانی به آن به درستی انجام نشود، دست دچار خواب‌رفتگی می‌شود. 
• کم‌کاری تیروئید: کم‌کاری تیروئید به کاهش هورمون‌های تیروئیدی منجر می‌شود. البته کم‌کاری تیروئید، در موارد بسیار حاد و نادر نیز باعث می‌شود که فرد در دست خود احساس گرفتگی و خواب رفتن کند. اگر همراه با خواب‌رفتگی دست‌ها، افزایش وزن، مشکلات پوستی، افزایش وزن، مشکلات پوستی و ضعف عضلانی و درد مفاصل را تجربه می‌کنید، به احتمال زیاد، این بی‌حسی و خواب‌رفتگی دست‌ها ناشی از کم‌کاری تیروئید است. کاهش متابولیسم بدن و تغییراتی در سیستم عصبی، مکانیسم اثر کم‌کاری تیروئید بر خواب‌رفتگی دست‌ها است.
• دمای سرد: وقتی یکی از اندام‌ها در معرض هوای سرد قرار بگیرد، عروق خونی منقبض شده، سپس جریان خون در اندام‌ها کاهش پیدا کرده و بی‌حسی و  خواب رفتن دست رخ می‌دهد.
• عوارض برخی داروها: برخی از داروهایی که مصرف می‌کنید عوارض جانبی زیادی در پی خواهند داشت. مهمترین عارضۀ بعضی از داروها، بی‌حس شدن یا خواب رفتن اندام‌هایی چون دست هستند. در صورتی که این عامل موثر باشد، دکتر برای خواب رفتن دست، دارو جایگزین تجویز خواهد کرد.
• استعمال دخانیات و مصرف الکل: اگر فرد بیش از حد الکل مصرف کرده یا سیگار بکشد، احتمال اینکه گردش خون با مشکل مواجه شود زیاد است، در نتیجه احتمال دارد‌ که دست بیمار خواب برود.

به کدام دکتر برای خواب رفتن دست باید مراجعه کنیم؟

• پزشک عمومی: اولین گامی که برمی‌دارید باید مراجعه به یک پزشک عمومی باشد.‌ این‌ پزشکان علائم اولیه را بررسی کرده، آزمایش‌هایی را انجام داده و سپس برای درمان، شما را به یکی از متخصصان زیر ارجاع می‌دهند.
• متخصص مغز و اعصاب: در صورتی باید به متخصص مغز و اعصاب مراجعه کنید که، تصور می‌کنید دلیل خواب رفتن دستتان بیماری عصبی مانند ام‌ اس، نوروپاتی محیطی و مواردی از این دست است. این متخصصان به شما در این زمینه کمک می‌کنند.
• جراح ارتوپد: در صورتی که خواب رفتن دست به دلیل اسکلتی-عضلانی مانند گرفتگی عصب یا حتی فتق دیسک است، متخصص و جراح ارتوپد در این زمینه، بررسی‌های لازم را انجام داده و بر اساس نتایج، درمان مناسب را انتخاب می‌کند. 
• روماتولوژیست: گاه بی‌حسی و خواب رفتن دست بیشتر به دلایلی مانند بیماری‌های مرتبط با خودایمنی یا التهاب مربوط به آن است که از جمله این بیماری‌ها به آرتریت روماتوئید می‌توان اشاره کرد. به همین دلیل، در این خصوص باید به روماتولوژیست مراجعه کنید.
• متخصص عروق: در صورتی که گردش خون شما با مشکل روبه‌رو شده باشد و این موضوع باعث شود دست به خواب برود، متخصص عروق، باید رگ‌های خونی را بررسی کرده و برای بهبود جریان خون، درمانی را در پیش بگیرد.

در چه زمانی مراجعه به دکتر برای خواب رفتن دست ضروری است؟

• احساس درد و ضعف در دست
• احساس ضعف عمومی
• ضعف در بینایی
• مشکل در تکلم
• اشکال در تنفس
• سرگیجه

انواع روش‌های تشخیص پزشک برای یافتن علت عارضه

• آزمایش خون: اولین اقدام این است که باید با کمک یک چکاپ کامل، برخی موارد ایجادکنندۀ این احساس در بدن را بررسی کرد‌.‌ قند خون، ویتامین‌ها و مواد معدنی، مشکلات مربوط به کبد و کلیه و سایر اختلالات متابولیک، از این طریق سنجیده می‌شوند تا پزشک بتواند با قطعیت برخی عوامل را رد کرده و به گزینه‌های دیگر‌ توجه کند
• بررسی مایع مغزی-‌نخاعی: با آنالیز مایع مغزی-نخاعی می‌توان به برخی علل عفونی و برخی از عللی که به اختلال‌های عملکرد مغز و نخاع می‌پردازد پی ببریم
• سی تی اسکن، ام آر آی و الکترومیوگرام: این روش‌ها نیز برای این است که اختلالات اعصاب که باعث خواب رفتن دست یا پا می‌شود را به درستی بتوان مشاهده کرد و در نتیجه بر اساس تشخیص نهایی، بیمار را ارجاع داده یا برای درمان اقدام کرد
• نوار عصب _ نوار عضله: نوار عصب و نوار عضله EMG و NCSتست‌هایی هستند که برای ارزیابی عملکرد عصب‌ها و عضلات به کار می‌روند و در تشخیص بیماری‌های عصبی-عضلانی مؤثر هستند

راهکارهای درمانی برای خواب رفتن دست

• وضعیت خود را تغییر‌ دهید: اگر به این دلیل که وضعیت بدی دارید و به اعصاب دست فشار آمده و دست شما دچار خواب‌رفتگی شده است، باید وضعیت خود را تغییر دهید. با برداشتن فشار اجازه دهید گردش خون به حالت اولیه باز گردد.
• تمرینات کششی را امتحان کنید: اگر دست شما آسیبی جزئی دیده و گردش خون در آن کاهش پیدا کرده، باعث می‌شود که احساس خواب رفتگی در آن اندام را داشته باشید. با انجام تمرینات کششی، به بهبود گردش خون کمک کنید؛ دست‌های خود را بکشید تا این حالت‌ کاهش پیدا کند. 
• کمپرس گرم استفاده کنید: اگر تصور می‌کنید که بی‌حسی دستتان به دلیل سرمای محیط است، از کمپرس گرم کمک بگیرید.‌ به این ترتیب جریان خون بهبود پیدا کرده و در نتیجه بی‌حسی از بین می‌رود.
• فشار را کم کنید: در برخی مواقع، استفاده از مچ بند، حلقه یا آستین تنگ باعث می‌شود تا به اعصاب فشار وارد شده و در نتیجه دست شما به خواب رود.
• فعالیت منظم داشته باشید: بی‌تحرکی، خود به خود موجب می‌شود تا دست شما به خواب برود. برای اینکه این اتفاقات پیش نیاید، بهتر است فعال باشید و به لحاظ بدنی دائماً در فعالیت باشید. 
• در داروهای خود بازنگری کنید: در صورتی که به این نتیجه رسیدید که خواب رفتن دستتان، عارضۀ جانبی یکی از داروهایی است که مصرف می‌کنید، حتماً با پزشک خود مشورت کنید و از داروهای جایگزین استفاده کنید.
• کنترل بیماری زمینه‌ای را جدی بگیرید: در صورتی که دیابت یا بیماری زمینه‌ای دیگری دارید که موجب خواب رفتن و بی‌حسی دستانتان می‌شود، بهترین کار این است که بیماری خود را مدیریت کنید. از بالا رفتن قند خون جلوگیری کنید و برنامه غذایی خود را با پزشک هماهنگ کنید.
• مکمل‌های دارویی مصرف کنید: اگر آزمایش داده‌اید و می‌دانید که برخی از ویتامین‌ها یا مواد معدنی در بدن‌ شما‌ کم است، حتماً زیر نظر پزشک خود، مصرف مجدد آن را شروع کنید.
• فیزیوتراپی: اگر هیچکدام از روش‌های بالا مفید نبود، از فیزیوتراپی کمک بگیرید تا انعطاف‌پذیری و قدرت اندام‌هایتان بازگردد و بی‌حسی از بین برود.
• از داروها کمک بگیرید: در صورتی که این بی‌حسی باعث آزار روزانه شود، دکتر برای خواب رفتن دست، از داروهایی استفاده کند که باعث می‌شود تا حد زیادی درد شما تخفیف پیدا کند و بتوانید آن را تحمل کنید.
• جراحی: در صورتی که بی‌حسی دست شما در اثر مشکلاتی مانند: تونل کارپال یا فتق دیسک است، به احتمال زیاد لازم است از روش جراحی برای درمان بهره ببرید.

چگونه از خواب‌رفتگی مزمن دست‌ها پیشگیری کنیم؟

• به‌طور منظم ارزیابی شوید: در صورتی که هرگونه احساس غیرعادی در دست خود احساس کردید، به سرعت به پزشک مراجعه کنید یا با کمک آزمایش‌های دوره‌ای، خود را چکاپ کنید تا دچار هیچ مشکلی نشوید.
• با عوامل خطر آشنا باشید: برخی عوامل مانند: چاقی، قند خون بالا، سیگار و سبک زندگی بدون تحرک، از عوامل خطری هستند که شما را دچار بی‌حسی می‌کنند. با شناخت این عوامل آن‌ها را از بین ببرید.
• قند خون را کنترل کنید: در صورتی که مبتلا به دیابت هستید، به طور منظم قند خون خود را بررسی کنید. همیشه سعی کنید در محدودۀ سبز آن را نگه دارید تا به اعصاب محیطی آسیب نرسانید.
• سبک زندگی خود را سلامت کنید: سعی کنید سبک زندگی ‌خود را تغییر دهید.‌ آب به اندازه بنوشید و منظم ورزش کنید. به این ترتیب، سلامت کلی خود را حفظ خواهید کرد.

سخن پایانی

دکتر فرزاد مریخ بیات

جراح و متخصص ارتوپدی – جراحی های فوق تخصصی دست و زانو