نویسنده: دکتر فرزاد مریخ بیات
عوارض بعد از عمل تنگی کانال نخاع: هر آنچه به شما نمی‌گویند!
تنگی کانال نخاع تهدیدی جدی برای کیفیت زندگی است که اگر به‌موقع درمان نشود، عواقب جبران‌ناپذیری به همراه خواهد داشت. این بیماری، با فشار تدریجی بر نخاع و اعصاب، باعث بروز دردهای مداوم، از دست دادن کنترل حرکات پا و حتی فلج دائمی می‌شود.
خوشبختانه، عمل جراحی تنگی کانال نخاعی، یک راهکار مطمئن و مؤثر برای رهایی از این کابوس است. این جراحی با برداشتن فشار از روی نخاع، امکان حرکت دوباره و زندگی بدون درد را فراهم می‌کند. اما هر تیغ جراحی، اگر جراحی توسط پزشکی متخصص و ماهر اِعمال نشود یا مراقبت‌های بعد از عمل به‌درستی رعایت نشود، عوارضی در پی خواهد داشت.
اینجا به شما دکتر خوب برای تنگی کانال نخاع معرفی می‌کنیم تا با اطمینان خاطر تحت درمان قرار بگیرید. همچنین، تمام نکات مهم دوران نقاهت را به شما آموزش می‌دهیم تا از هرگونه عوارض بعد از عمل تنگی کانال نخاع دوری کنید. با ما باشید.
آنچه در این مقاله می خوانید:
تنگی کانال نخاعی چیست؟: + علل و علائم
پیش از آنکه درباره عوارض بعد از عمل تنگی درون کانال در نخاع صحبت کنیم، لازم است بدانیم تنگی درون کانال نخاعی چیست و علل بروز آن شامل چه مواردی است؟
تنگی درون کانال در نخاع زمانی رخ میدهد که یک یا تعدادی از سوراخ‌های استخوانی ستون مهره‌ها، شروع به باریک شدن کنند و در نتیجه فضای عبور اعصاب نخاعی و یا طناب نخاعی را کاهش دهند.
این فرایند کاهش فضای اعصاب نخاعی می‌تواند در یک کانال نخاعی و یا در سوراخ‌هایی که اعصاب نخاعی از آن خارج می‌شوند، رخ دهد. علل متنوعی برای تنگی درون کانال نخاعی وجود دارند که متناسب با میزان باریک شدن این فضا در ناحیه کانال نخاعی و سوراخ‌های اعصاب نخاعی است. به طوری‌که هرچه تنگ‌شدگی فضا بیشتر باشد، آنگاه عصب نخاعی و یا خود طناب نخاعی بیشتر تحت فشار قرار گرفته و همین امر منجر به افزایش علائم آن (کرختی، سوزن‌سوزن‌شدن و همچنین درد شدید و ضعف حرکتی) می‌شود.
حقیقت این است که علائم تنگی درون کانال نخاعی عمدتاً در مراحل پیشرفته و حاد، خود را نشان میدهد. عمده این بیماری، در موارد خفیف تا متوسط بدون علامت است و گهگاهی خود را با کرخت شدن سرانگشتان دست و پا نشان میدهد. با این وجود، برخی از مهم‌ترین علائمی که نشان‌دهندۀ این عارضه در افراد است، عبارتند از:
-
احساس درد شدید در اندام تحتانی، شامل باسن، ساق پا و کف پا که عمدتاً با ایستادن نیز شدت می‌گیرد.
-
درد ارجاعی، که به یک یا هر دو پا منتشر شده و به عنوان درد سیاتیک یاد می‌شود.
-
درد شدید در اندام تحتانی، که عمدتاً با نشستن و دراز کشیدن و همچنین خم‌شدن به سمت جلو بهبود نسبی پیدا می‌کند.
-
ضعف شدید در ناحیه پاها، احساس کرختی، گزگز شدن و کمردردهای شدید روزانه که عمدتاً با ایستادن روی پا و فعالیت تشدید خواهد یافت.
-
افزایش موارد گرفتگی عضلات ساق پا در هنگام حرکت و راه‌رفتن، ضعف عضلات پا، کاهش حس در کف پا و ساق پا و گهگاهی بی‌حسی کامل.
-
از دست دادن عملکرد عصبی در برخی نواحی خاص.
-
بی‌حسی در ناحیه مغز که عموماً نادر بوده و به طور معمول رخ نمی‌دهد.
نکته بسیار مهم در مورد علائمی که گفته شد این است که، علائم تنگی درون کانال نخاعی، در افراد مختلف متفاوت است. لذا مهم‌ترین کار در بروز هر یک از علائم، مراجعه به پزشک متخصص برای دریافت مشاوره و تشخیص قطعی بیماری و ارائه درمان است.
از طرفی پیش‌تر گفته شد تنگی داخل کانال نخاعی علل متفاوتی نیز دارد که برخی از مهم‌ترین علل تنگ شدن کانال درون نخاعی عبارتند از:
-
آسیب ستون فقرات
-
دژنراسیون و تخریب دیسک ستون مهره‌ها کمری و کانال نخاعی
-
افزایش ضخامت رباط‌های بین ستون مهره‌ها
در ادامه به توضیح برخی از این علل مهم و عوارض پس از عمل‌کردن تنگی در کانال میان نخاعی خواهیم پرداخت.
تنگ شدن کانال درون نخاعی به علت آرتروز
حقیقت این است که ستون مهره‌ها توسط غضروفی صاف به یکدیگر متصل شده است که به آن دیسک گفته می‌شود. زمانی که غضروف بین ستون مهره‌ها یا همان دیسک غضروفی دچار تحلیل می‌شود، سایش استخوان‌های ستون مهره بر یکدیگر افزایش پیدا می‌کند. این امر منجر به بروز تشکیل ترکیباتی مانند خار استخوانی می‌شود. این ساختارها که به عنوان استئوفیت شناخته می‌شوند، به طور کلی منجر به تنگ‌تر شدن کانال نخاعی و فشار بر روی طناب نخاعی و بعضاً اعصاب نخاعی گردن است.
تخریب دیسک‌ها
به طورکلی با افزایش سن، دیسک‌ها که حاوی مقادیر بالای آب هستند، آب خود را از دست داده و آهسته‌آهسته صاف می‌شوند. از طرف دیگر، سوراخ بین مهره‌ها که محل عبور اعصاب بین نقاط است نیز باریک‌تر می‌شود. در چنین مواردی چنانچه بیماری خفیف باشد، درمان کردن تنگ شدن کانال درون نخاعی گردن و کمر با داروی گیاهی کارگشاست ولی اگر بیماری شدت یابد، لازم است که عمل جراحی برداشتن دیسک با جاگذاری پروتزهای دیسک صورت پذیرد.
پزشک چگونه تنگی کانال نخاع را تشخیص میدهد؟
زمانی که صحبت از روش‌های تشخیص این عارضه می‌شود، مهم‌ترین روش تشخیصی، استفاده از تکنیک‌های تصویربرداری خواهد بود. حقیقت این است که مؤلفة اصلی کمک کننده برای تشخیص تنگ شدن کانال درون نخاعی کمر و گردن، علائم بیماری است که پیش‌تر اشاره شد.
با این وجود استفاده از روش‌های تصویربرداری، مانند: سی‌تی‌اسکن و ام‌آرآی، در تشخیص این عارضه بسیار کمک کننده هستند. معمولاً این روش‌های تشخیصی پس از مشاهده علائم اولیه، توسط پزشک برای قطعی شدن تشخیص و اطمینان حاصل‌کردن از درستی تشخیص برای بیمار تجویز می‌شود.
روش‌های تصویربرداری با خطای بسیار اندک، پزشک را از وجود تنگ شدن کانال درون نخاعی کمر یا گردن و یا عدم وجود آن مطمئن می‌سازد. به همین جهت این روش‌های تشخیصی، همیشه به عنوان بهترین روش‌های شناسایی بیماری ستون مهره‌ها توسط پزشکان مورد استفاده قرار می‌گیرند.
انواع درمان‌های مکمل برای بهبود این عارضه کدام است؟
برخی از مهم‌ترین روش‌های مکمل درمان تنگ شدن کانال نخاعی، عبارتند از:
-
تغییر سبک زندگی و جلوگیری از حرکاتی که منجر به افزایش درد می‌شوند
-
ورزش‌درمانی و پیاده‌روی
-
مصرف داروهای شیمیایی
-
افزایش استراحت
-
فیزیوتراپی
-
طب سوزنی و ماساژ
-
استفاده از ترکیبات داروهای گیاهی و طب سنتی
-
جراحی
در ادامه در خصوص برخی روش‌های درمانی (غیرجراحی) خواهیم گفت و سپس به تفصیل در مورد جراحی و عوارض پس از عمل‌کردن آن صحبت خواهیم کرد:
طب سوزنی و ماساژدرمانی
به طور کلی استفاده از درمان‌های دستی، مانند ماساژ و همچنین طب‌سوزنی، از گذشته مورد استفاده بوده‌اند و امروز نیز توسط متخصصان طب برای بیماران متناسب با شرایط آنها توصیه می‌شود.
استفاده از ماساژدرمانی به علت اثری که بر روی شل‌شدن عضلات می‌گذارد، منجر به بهبود گرفتگی عضلانی و کاهش فشار عصبی بر روی طناب نخاعی و اعصاب محیطی مرتبط شده و در نتیجه باعث بهبود علائم این عارضه می‌شود.
از طرف دیگر طب سوزنی، منجر به ریلکس شدن عضلاتی خواهد شد که عموماً با انجام عمل ماساژ بهبود پیدا نمی‌کنند و کماکان در حالت انقباضی خود به سر می‌برند. نکته بسیار مهم این است که کلیۀ این روش‌ها می‌بایست توسط پزشک متخصص و فرد متبحر صورت پذیرند تا فرد دچار عوارض جانبی نشود.
استفاده از کمربند طبی
کمربند طبی بیش از آنکه نقشی در درمان این عارضه داشته باشد، از وخیم‌تر شدن و پیشرفت آن جلوگیری می‌کند. از این جهت استفاده از آن، نیازمند آن است که پزشک متخصص برای بیماران تجویز کند.
کمربند طبی می‌بایست به صورت پیوسته برای فرد مورد استفاده قرار گیرد و دوره‌هایی در طول روز این کمربند باز شود تا از کاهش حرکت و انعطاف‌پذیری رباط‌های بین ستون مهره‌ها جلوگیری شود. به طور کلی استفاده درست و منطقی از کمربند طبی، سرعت بهبودی را تسریع می‌بخشد و میزان التهاب ایجاد شده در طناب نخاعی ناشی از تنگی درون کانال نخاعی را به شدت بهبود میدهد.
ترکیبات گیاهی و سنتی
ترکیبات گیاهی و طب سنتی از گذشته برای بهبود دردهای عضلانی و دردهای عصبی مورد استفاده قرار گرفته‌اند.
اما نکته بسیار مهم این است که این درمان گیاهی به طورکلی به عنوان یک طب مکمل در کنار داروها و روش‌های درمانی طب نوین کارکرد دارد و خود به تنهایی قادر به بهبود درد و علائم ناشی از تنگی کانال نخاع و عوارض پس از عمل‌کردن تنگی در کانال میان نخاعی نیست.
از این جهت بسیار مهم است که بیمار انتظار ویژه‌ای از روش‌های درمانی گیاهی و طب سنتی نداشته باشد و از آنها صرفاً به عنوان یک مکمل و کمک‌کننده به روش‌های درمانی اصلی استفاده کند.
انواع جراحی ستون مهره‌ها برای بهبود تنگی کانال نخاعی
درمان تنگ بودن کانال داخل نخاع با استفاده از روش جراحی، تقریباً برای پنج تا ده درصد بیماران توصیه می‌شود. این بیماران معمولاً افرادی هستند که دچار درجات شدید تنگی کانال نخاعی هستند و با استفاده از داروهای رایج برای درمان و استراحت بهبود نیافته‌اند. در چنین مواردی استفاده از اعمال جراحی منجر به بهبودی فرد خواهد شد .
به طورکلی چنانچه علت بروز تنگ بودن کانال داخل نخاع، آرتروز باشد در روش جراحی، قطعات استیوفیت از کانال نخاعی خارج شده تا فشار ناشی از تنگی کانال نخاع برطرف شود. چنانچه علت تنگی کانال نخاعی فتق دیسک‌های مهره باشد، روش‌های جراحی متنوعی برای بیمار توصیه می‌شود که برخی از مهم‌ترین این روش‌هاعبارتند از:
-
جراحی لامینکتومی
-
جراحی دیسککتومی
-
جراحی دیسک مصنوعی
-
جراحی آندوسکوپی دیسک
جراحی لامینکتومی
در این جراحی دیسک کمر، سوراخی در ناحیه استخوانی ستون مهره‌های کمری، که به آن لامینا گفته می‌شود ایجاد می‌شود و جراح با استفاده از این سوراخ، فشار وارد شده بر روی نخاع و اعصاب را کاهش میدهد. در این روش نیازی به جای‌گذاری هیچ فلزی از جمله پلاتین نیست و صرفاً لازم است یک سوراخ و یا یک برش بر روی استخوان لامینای ستون مهره‌ها صورت گیرد تا فشار عصبی ناشی از فتق دیسک مهرة کمری بر روی اعصاب به‌شدت کاهش پیدا کند.
جراحی دیسککتومی
همان‌طور که از اسم این جراحی پیدا است، در این روش جراحی کافی است پزشک بخشی از دیسک مهره‌های کمری یا کل آن را که بر روی ستون عصبی فشار ایجاد می‌کند، بردارد. در این صورت فشار از روی ستون مهره‌ها و کانال عصبی برداشته شده و درد بیمار بهبود پیدا می‌کند.
این روش مقادیری تهاجمی و با عوارض بعد از جراحی تنگی کانال نخاع نیز همراه است. چرا که احتمال دارد به بافت عصبی نیز آسیب وارد شود. امروزه این جراحی دیسککتومی به صورت مینیاتوری است، که با وسایل بسیار ظریف و برش‌های بسیار کوچک انجام می‌پذیرد و شانس بهبود بیماری و عوارض را به شدت کاهش میدهد.
جراحی آندوسکوپی دیسک کمر
در این روش جراحی دیسک کمر بدون پلاتین، عوارضی مانند: عفونت و خونریزی‌های شدید درون، کاهش‌یافته است. در این روش با استفاده از یک وسیلۀ دوربین مانند، به نام آندوسکوپ، دیسک مهرة کمر به صورت نسبی یا کامل برداشته می‌شود تا فشار بر روی اعصاب نخاعی کاهش یابد.
همان‌طور که گفته شد این روش یکی از جدیدترین روش‌های جراحی است که معمولاً در کشورهای پیشرفته صورت می‌پذیرد و در عوض مدت زمان نقاهت آن به شدت کاهش یافته و عوارض خونریزی، عفونت و بسیاری عوارض دیگر در آن بسیار کمتر است.
جراحی دیسک مصنوعی
آنچه عمدتاً به عنوان جراحی دیسک کمر با پلاتین شناخته می‌شود همین روش جراحی است. گرچه این روش جراحی به صورت جراحی دیسک کمر بدون پلاتینی صورت می‌پذیرد، اما در این روش جراحی لازم است بیمار تحت بیهوشی قرار گیرد.
این روش برای مواردی مانند زمانی که مشکل فقط در یکی از دیسک‌های ناحیه کمری است مناسب است و به طورکلی چنانچه بیش از یک دیسک مهره دچار گرفتاری شده باشد یا بیماری زمینه‌ای مانند آرتریت و پوکی‌استخوان در فرد وجود داشته باشد، به‌هیچ‌وجه توصیه نمی‌شود.
در این روش، برشی ایجاد می‌شود و دیسک به طور کامل برداشته شده و دیسک سالم از جنس فلز مانند پلاتین و یا حتی پلاستیک جایگزین می‌شود تا بتواند مانند همان دیسک بین مهره‌ای عمل کند.
عوارض جراحی تنگی کانال نخاعی چیست؟
زمانی که صحبت از عوارض بعد از درمان گیاهی تنگی کانال نخاعی می‌شود، حقیقت این است که بر اساس محل درگیری، عوارض تنگ بودن کانال میان نخاعی نیز متفاوت است. نکته جالب دیگر این است که بسیاری از بیماران، تنگ بودن کانال میان نخاعی در گردن و کمر را، همراه با یکدیگر تجربه می‌کنند. لذا عوارض ناشی از تغییر کانال نخاعی گردنی و کمری هر دوی آنها در این افراد بروز پیدا می‌کند.
به طور معمول عوارض تنگ بودن کانال میان نخاعی، در افرادی بروز پیدا می‌کند که به مدت طولانی به علائم ناشی از درد کمر و تنگی کانال نخاعی بی‌تفاوت بوده و اقدامی برای درمان آن نکرده‌اند. با این حال، فلج نسبی دست در تنگی داخل کانال در نخاع گردنی و نیز فلج ناحیه پا، اندام تحتانی و بی‌اختیاری ادراری و مدفوعی در تنگی داخل کانال در نخاع کمری بسیار حائز اهمیت است.
در صورت بروز هر کدام از موارد یاد شده، انجام جراحی یک مورد اورژانسی است که می‌بایست در سریع‌ترین زمان ممکن صورت پذیرد؛ چرا که در صورت بی‌توجهی و عدم درمان به موقع، احتمال زیاد فلج کامل فرد از ناحیه گردن و یا کمر به پایین را همراه خواهد داشت. از این جهت بسیار مهم است که علائم این عارضه شناخته شود تا از بروز آن به خوبی جلوگیری شود.
همان‌طور که گفته شد در صورت شناسایی تنگ بودن کانال داخل نخاع و درمان به موقع آن، این بیماری به‌راحتی درمان‌پذیر خواهد بود، درحالی‌که زمانی که عوارض آن مانند بی‌اختیاری ادرار و بی حسی و اختلال در حرکت در دست و پا رخ دهد معمولاً شانس بهبودی فرد به مقدار بسیار بالایی کاهش پیدا کند.
از طرفی یکی از روش‌های درمانی تنگ بودن کانال داخل نخاع، جراحی است. با این وجود جراحی تنها برای ۵ تا ۶ درصد افراد مبتلا به تنگی کانال نخاع صورت می‌پذیرد. چرا که روش جراحی یک روش تهاجمی است و علی‌رغم آن که توسط پزشکان متخصص و متبحر صورت می‌پذیرد، گاهی عوارض بعد از آن را نیز در پی دارد. برخی از مهم‌ترین این عوارض پس از عمل‌کردن تنگی در کانال میان نخاعی عبارتند از:
-
خونریزی
-
عدم ادغام‌شدن مهره‌ها
-
عفونت
-
ترومبوز وریدی عمقی
-
شکستگی پیچ‌ومهره
-
رد پیوند
-
سندرم گذرا
-
درد مداوم
که ادامه به برخی از آنها اشاره خواهیم کرد:
عدم ادغام‌شدن مهره‌ها
گاهی بعد از جراحی، مهره‌ها با یکدیگر ادغام نمی‌شوند و بهبودی به آن صورت که انتظارش را می‌رود صورت نمی‌پذیرد. به طورکلی عدم جوش خوردن مهره‌ها در افرادی که دچار پوکی‌استخوان، چاقی و اضافه‌وزن هستند شایع است.
همچنین سیگارکشیدن نیز از بهبودی و هم‌جوشی مهره‌ها جلوگیری می‌کند. به همین دلیل تجربه نشان داده است که عمل جراحی تنگ بودن کانال نخاعی در افرادی که وزن کمی دارند و دچار بیماری پوکی‌استخوان نیستند و از مواد مخدر و سیگار استفاده نمی‌کنند، نسبت به افرادی که اضافه وزن دارند و یا دچار پوکی‌استخوان هستند و از زمان جوانی سیگار می‌کشیده‌اند، بسیار بیشتر است.
ترومبوز وریدی عمقی
گاهی در این بیماری، لخته‌های خون در رگ‌های اندام تحتانی تشکیل می‌شود که به سمت عروق ریه و قلب حرکت کرده و منجر به ایست قلبی می‌شود.
به همین جهت است که ترخیص هرچه زودتر بیمار و توصیه به حرکت کردن بعد از اعمال جراحی سنگین، از شانس بروز ترومبوز وریدی عمقی جلوگیری می‌کند. همچنین استفاده از داروهای ضدانعقادی بعد از عمل جراحی نیز طبق نظر پزشک متخصص باید صورت پذیرد.
شکستگی پیچ‌ومهره
حتماً شنیده‌اید که برخی افرادی که تحت عمل جراحی تنگ بودن کانال نخاعی قرار گرفته‌اند، پس از گذشت مدت اندکی، مجدد برای تعمیر یا تعویض مهره‌ها تحت عمل جراحی دیگری قرار می‌گیرند.
گاهی پیچ و مهره‌هایی که برای تثبیت ستون مهره‌ها و فقرات مورداستفاده قرار می‌گیرد، به علت وزن بیش از حد بیمار و دلایل متنوع دیگر دچار شکستگی می‌شوند. در چنین مواردی برای بهبودی کامل لازم است که عمل جراحی دومی صورت پذیرد.
رد پیوند
جزو عوارض بعد از جراحی بسیار نادر است، چرا که به طور عمده پیوند از استخوان خود فرد صورت می‌پذیرد. با این وجود چیزی حدود یک تا سه درصد افرادی که تحت عمل جراحی تنگی کانال نخاعی به روش پیوند استخوان قرار می‌گیرند، استخوان پیوند پس زده می‌شود. در چنین مواردی که شانس بروز رد پیوند، احتمال می‌رود، لازم است که فیوژن مهره‌ها با استفاده از وسایل افزایش‌دهنده استحکام مانند پیچ‌ومهره صورت پذیرد تا شانس بروز رد پیوند را کاهش یابد.
سندرم گذرا
گاهی پس از فیوژن مهره‌ها، مهره‌های بالا و پایین نقطۀ مدنظر، درد بیشتری را حس می‌کنند چرا که تحت فیوژن بیشتری قرار می‌گیرند. در چنین مواردی لازم است به پزشک متخصص مراجعه شود تا نیاز به جراحی مجدد یا هر گونه اقدام درمانی مدنظر قرار گیرند.
درد مداوم
به طورکلی برخی افرادی که تحت عمل جراحی قرار می‌گیرند، پس از آن احساس درد مداوم در ناحیه ستون مهره‌های خود داشته باشند که حتی به سایر نقاط بدن نیز انتشار پیدا می‌کند. این درد به طور عمده، ناشی از عارضه تنگی کانال نخاع و دیسک است که دچار فتق گردیده است. در چنین مواردی باید به پزشک متخصص مراجعه شود تا اقدام درمانی لازم برای بیمار صورت پذیرد.
سخن پایانی
در این مقاله در خصوص عوارض بعد از عمل تنگی کانال نخاع به تفصیل صحبت شد و متوجه شدید که جراحی تنگی کانال نخاعی، بهترین تصمیم برای رهایی از درد و بازیابی توانایی حرکتی است. اما گاهی بی‌توجهی به مراقبت‌های بعد از عمل نیز، نتیجه را به کلی تغییر میدهد. اما خبر خوب این است که با انتخاب یک جراح ماهر و رعایت دقیق توصیه‌های پزشکی، می‌توان از بسیاری از این عوارض پیشگیری کرد و بدون چالش به زندگی عادی بازگشت.
در کلینیک ما، با همکاری بهترین جراحان ستون فقرات در تهران، بالاترین سطح خدمات درمانی را ارائه می‌دهیم. ما می‌دانیم که تصمیم به انجام جراحی، به‌ویژه در مواردی که ستون فقرات درگیر است، نگران‌کننده خواهد بود. اما تصور کنید که بعد از مدت‌ها، بدون درد از خواب بیدار شوید، بتوانید دوباره پیاده‌روی کنید، رانندگی کنید و بدون محدودیت، زندگی طبیعی خود را از سر بگیرید.
تیم پزشکی ما در کنار شماست تا این مسیر را بدون استرس و با بهترین نتیجه طی کنید. منتظر نمانید تا شرایط بدتر شود، همین امروز با ما تماس بگیرید و اولین قدم را به سوی زندگی سالم و بدون درد بردارید.
دکتر فرزاد مریخ بیات
جراح و متخصص ارتوپدی – جراحی های فوق تخصصی دست و زانو