نویسنده: دکتر فرزاد مریخ بیات
خطرناک‌ترین علت گزگز کردن دست: 6 بیماری + 14 روش درمان
گزگز کردن دست همیشه یک اتفاق ساده و بی‌خطر نیست. این احساس، هشداری است از درون بدن که چیزی درست پیش نمی‌رود. درد پنهانی در پشت آن نهفته که شاید شروع تخریب تدریجی عصب‌ها باشد.
در برخی موارد، این علامت نشانه شروع بیماری‌های خطرناکی‌ست؛ مثل مشکلات نخاع گردنی، فشار روی ریشه‌های عصبی یا حتی اختلالات گردش خون. بی‌توجهی به این احساس، به مرور باعث بی‌حسی، ناتوانی در گرفتن اشیا، ضعف عضلات و در موارد شدیدتر، فلج دائمی انگشتان یا کل دست می‌شود.
اگر این حس بیشتر از چند دقیقه طول کشید یا مدام تکرار شد، نباید منتظر بمانید. در این مقاله می‌گوییم چه علائم دیگری را باید جدی بگیرید، علت‌ها را توضیح می‌دهیم و راه‌های ساده درمانی خانگی برای کاهش خطر را آموزش می‌دهیم. همچنین به شما می‌گوییم که باید
برای بی حسی دست به چه دکتری مراجعه کنیم. با ما باشید.
آنچه در این مقاله می خوانید:
گزگز در انگشتان؛ از فشارهای ساده تا نشانه‌ای از بیماری‌های جدی
گزگز کردن در دست‌ها از عوامل مختلفی ناشی می‌شود که اغلب با سیستم عصبی، عضلات و ساختارهای آناتومیکی دست ارتباط دارند. در ادامه به‌تفصیل دلایل اصلی این عارضه اشاره شده است:
-
سندرم تونل کارپ: سندرم تونل کارپ یک اختلال شایع در مچ دست است که بر اثر تحت فشار قرار گرفتن عصب مدیان در تونل کارپال شکل می‌گیرد. این تونل که بین استخوان‌ها و لیگامان‌ها قرار دارد، از عصب‌ها و تاندون‌های دست محافظت می‌کند. علائم آن شامل: بی‌حسی، گزگز در انگشتان شست، اشاره و میانی و همچنین درد در مچ دست است که گاهی به ساعد یا کف دست گسترش پیدا می‌کند. این درد غالباً در شب تشدید شده و خواب فرد را مختل می‌کند.
-
فشردگی عصب‌ها: اختلال در مسیر عصبی ناشی از فشار داخلی یا خارجی باعث اختلال در حس دست می‌شود.
-
اختلالات عصبی پیش‌رونده: در بیماری‌های عصبی مانند ام‌اس یا نوروپاتی، انتقال پیام‌های حسی مختل شده و احساس گزگز بروز می‌یابد.
-
بی‌حسی و کاهش حس لامسه: افت درک حسی در انگشتان نشانه اختلال عصبی یا عضلانی جدی است.
-
کشش یا فشار نامناسب عضلات: حرکات غیراصولی یا تنش عضلانی موجب تحریک اعصاب سطحی شده و علائم حسی را ایجاد می‌کند.
-
فعالیت‌های تکراری: انجام مکرر حرکاتی مانند: تایپ یا استفادۀ زیاد از موبایل، باعث التهاب اعصاب و تاندون‌ها می‌شود.
-
تشنج عضلانی و اسپاسم‌ها: انقباض غیرارادی عضلات در ناحیۀ ساعد یا کف دست به اعصاب فشار وارد کرده و گزگز به دنبال دارد.
-
فشار مستقیم بر اعصاب محیطی دست: صدمات یا التهاب‌های مکرر باعث بروز علائم حسی مانند گزگز می‌شود.
-
بیماری‌های مزمن عصبی یا متابولیک: بیماری‌هایی مانند: دیابت و نارسایی کلیه، با آسیب به اعصاب محیطی همراه هستند.
-
کمبود مواد مغذی: کمبود ویتامین‌های گروه B، به‌ویژه B12، یا املاحی مثل: منیزیم باعث اختلالات عصبی و علائم حسی می‌شود.
-
عوارض دارویی یا سموم محیطی: مصرف برخی داروها و تماس با مواد شیمیایی به اختلالات حسی منجر می‌شود.
در صورت تجربه طولانی‌مدت گزگز کردن در دست‌ها یا همراهی آن با ضعف عضلانی یا درد، مراجعه به پزشک الزامی است. تشخیص به موقع از آسیب‌های جدی‌تر مانند: فلج عضلات، از دست رفتن عملکرد انگشتان و تخریب دائمی اعصاب جلوگیری می‌کند.
چه نوع گزگز دستی خطرناک است؟ بررسی کامل نشانه‌ها
گزگز کردن در دست‌ها شامل تجربه‌های گوناگونی است که هر کدام نشانه‌ای از یک اختلال جدی یا موقتی خواهد بود:
-
احساس موقت گزگز کردن: در بسیاری از موارد، این احساس به دلیل فشار یا اختلال موقتی در جریان خون یا عملکرد عصب‌های دست به وجود می‌آید. معمولاً با تغییر وضعیت بدن یا دست، گزگز به سرعت کاهش پیدا می‌کند.
-
احساس مزمن گزگز کردن: وقتی احساس گزگز برای مدت طولانی باقی می‌ماند یا دائماً تکرار می‌شود، باید هشدار را جدی گرفت. این وضعیت معمولاً به دلیل فشردگی عصب‌ها، اختلالات عصبی یا بیماری‌های مزمنی مانند: دیابت و مشکلات ستون فقرات ایجاد می‌شود.
-
احساس گزگز در شب: بسیاری از افراد هنگام خواب یا نیمه‌شب با احساس گزگز کف دست خود از خواب بیدار می‌شوند. وضعیت نامناسب بدن، فشار طولانی‌مدت بر عصب‌ها یا گردش خون ضعیف باعث این اختلال می‌شود.
-
گزگز ناشی از فشار فیزیکی: نگه داشتن دست در یک وضعیت ثابت یا وارد آوردن فشار به سطحی خاص نیز موجب تحریک عصب‌ها و در نتیجه بروز گزگز شدیدتر می‌شود.
-
گزگز هنگام حرکت دادن دست: در برخی افراد، خم یا باز کردن ناگهانی دست، یا انجام برخی حرکات، بلافاصله با احساس سوزن‌سوزن شدن و گزگز همراه می‌شود که نشانۀ حساسیت عصبی یا آسیب‌های ساختاری است.
-
گزگز همراه با درد و بی‌حسی: اگر علاوه بر گزگز، درد، ضعف یا بی‌حسی هم در دست وجود دارد، این ترکیب علامت مهمی از درگیری عصبی یا التهابات پیشرفته است که نیاز فوری به بررسی تخصصی دارد.
-
گزگز در مناطق خاص دست: گاهی گزگز فقط در انگشتان خاص، کف دست یا مچ حس می‌شود. این وضعیت به اختلال در عصب‌های خاصی در همان ناحیه اشاره دارد که باید دقیق بررسی شود.
علائم پنهان همراه با گزگز دست که نباید نادیده بگیرید
احساس گزگز در دست همیشه یک علامت ساده و گذرا نیست. این نشانه گاهی آغازگر اختلالات جدی در سیستم عصبی یا گردش خون است و بی‌توجهی به آن، آسیب‌های عصبی ماندگار به دنبال دارد. اگر گزگز دست با علائم زیر همراه باشد، باید موضوع را با حساسیت بیشتری دنبال کنید:
-
بی‌حسی: کاهش یا قطع کامل حس در انگشتان، کف یا مچ دست نشان‌دهندۀ اختلال در مسیرهای عصبی یا فشار روی عصب‌هاست. لمس اشیاء یا احساس گرما و سرما در این نواحی کاهش پیدا می‌کند.
-
درد و سوزش: در کنار گزگز، درد تیرکشنده یا سوزش ممتد از نشانه‌های تحریک یا آسیب عصب‌هاست. این درد از انگشتان آغاز می‌شود و تا ساعد یا حتی بازو امتداد می‌یابد.
-
ضعف در دست: ناتوانی در گرفتن اشیاء، کاهش قدرت فشردن یا انجام کارهای دقیق با انگشتان از علائم هشداردهندۀ درگیری عضلات و عصب‌های حرکتی به شمار می‌رود.
-
تغییر در حس لامسه: احساس تماس با اشیاء دچار اختلال می‌شود. لمس بافت‌ها، دما یا وزن اجسام به شکل طبیعی احساس نمی‌شود.
-
تغییر رنگ یا دمای پوست: انگشتان و کف دست سرد، بی‌رنگ یا کبود به نظر می‌رسند که نشانه‌ای از مشکل در خونرسانی یا التهاب عروق است.
-
اختلال خواب: گزگز شبانه در خواب اختلال ایجاد می‌کند و باعث بیدار شدن مکرر از خواب می‌شود. این موضوع در افرادی که با دست کار می‌کنند، شدت بیشتری دارد.
-
نوسان در طول روز: شدت گزگز در ساعات مختلف تغییر می‌کند و هنگام انجام برخی فعالیت‌ها مانند: تایپ، رانندگی یا استفاده از گوشی تشدید می‌شود.
در صورت مشاهدۀ این نشانه‌ها، مشاوره با پزشک متخصص اعصاب یا ارتوپدی ضروری است. بررسی‌های تشخیصی مانند: نوار عصب و تست‌های الکترومیوگرافی برای شناسایی دقیق منبع مشکل انجام می‌شوند. شروع زودهنگام درمان از آسیب‌های جبران‌ناپذیر جلوگیری می‌کند
از مصاحبه تا آزمایش: مسیر تشخیص گزگز دست
متخصصان برای یافتن علت گز گز دست، از مجموعه‌ای از بررسی‌های تخصصی بهره می‌گیرند. نخستین گام در این روند، گفتگوی دقیق با بیمار و بررسی تاریخچۀ پزشکی است. پزشک با طرح سؤالات دربارۀ مدت زمان شروع گزگز، شدت آن، زمان‌هایی که بیشتر بروز پیدا می‌کند (مانند: شب‌ها یا هنگام فعالیت خاص) و ارتباط آن با شرایط شغلی یا استرس، اطلاعات اولیه و حیاتی را به دست می‌آورد. سوابق بیماری‌هایی مانند: دیابت، بیماری‌های تیروئیدی، آسیب‌های قبلی، یا کمبودهای تغذیه‌ای نیز بررسی می‌شوند.
در مرحلۀ بعد، آزمایش‌های خون برای بررسی سطح ویتامین‌ها (مانند: ویتامین B12)، قند خون، عملکرد کلیه، کبد و شاخص‌های التهابی انجام می‌شود. این اطلاعات به شناسایی زمینه‌های متابولیک یا تغذیه‌ای کمک می‌کند.
سپس پزشک به سراغ معاینه‌های فیزیکی و عصبی می‌رود. ارزیابی دقیق عضلات، واکنش‌ها به لمس، قدرت گرفتن دست و وجود بی‌حسی یا ضعف، اطلاعات کلیدی دربارۀ سلامت اعصاب محیطی فراهم می‌کند.
در صورت نیاز، از تست‌های الکتروفیزیولوژیکی مانند: الکترومیوگرافی (EMG) و تست هدایت عصبی (NCS) برای بررسی دقیق عملکرد اعصاب و عضلات استفاده می‌شود. این آزمون‌ها میزان اختلال در انتقال پیام‌های عصبی یا وجود فشردگی‌های عصبی را مشخص می‌کنند.
در موارد پیچیده، تصویربرداری‌هایی مانند: ام‌آر‌آی یا سونوگرافی تخصصی عصبی برای بررسی عمیق ساختارهای داخلی مانند: ستون فقرات گردنی، تونل‌های عصبی و مهره‌ها انجام می‌شود.
در نهایت، گاهی لازم است برای تشخیص دقیق‌تر، متخصصان رشته‌های مختلف مانند: ارتوپدی، عصب‌شناسی، یا روماتولوژی وارد عمل شوند. با تجمیع یافته‌های بالینی، آزمایشگاهی و تصویربرداری، پزشک برنامۀ درمانی هدفمندی را طراحی می‌کند که به رفع علت سوزش و گزگز دست کمک می‌کند و مانع از پیشرفت آسیب‌های عصبی خواهد شد.
تأثیر داروهای عصبی و محرک‌های بیرونی در بروز گزگز انگشتان
تاثیرات جانبی داروها یک موضوع بسیار مهم در این عارضه است که نیاز به توجه دارد. در زیر به تعدادی از داروها و موادی که تاثیرات جانبی مشابه این عارضه دارند می‌پردازیم:
-
داروهای عصبی: برخی داروها که بر روی سیستم عصبی تأثیر می‌گذارند باعث ایجاد احساس گزگزی در دست‌ها می‌شوند. به عنوان مثال: داروهای ضداضطراب، داروهای درمان اختلالات عصبی و داروهای ضددرد گاهی به عوارض جانبی این‌چنینی منجر می‌شوند.
-
دیابت: گاهی بیماران دیابتی به علت تأثیر بر روی عصب‌ها، احساس گزگزی در دست تجربه کنند. این مشکل معمولاً به عنوان نوعی اعتلال عصبی در دیابت شناخته می‌شود.
-
مواد مخدر: مصرف مواد مخدر مانند: الکل و مواد مخدر به اختلالات عصبی و احساس گزگزی در دست منجر می‌شود.
-
عوامل محیطی: تماس با مواد شیمیایی تحریک کننده مانند: مواد شوینده، مواد شیمیایی صنعتی و آلودگی هوا نیز باعث تحریک عصب‌ها و احساس گزگزی در دست می‌شود.
-
عوامل زیستی: برخی عوامل زیستی مانند: عفونت‌ها و التهابات نیز باعث ایجاد احساس گزگزی در دست می‌شوند.
تکنیک‌های تسکینی برای آرام‌سازی اعصاب و رفع گزگز دستان
تکنیک‌های تسکینی برای کاهش گزگز کردن در دست‌ها و بهبود وضعیت عصبی، نقش کلیدی در مدیریت این مشکل ایفا می‌کنند. این روش‌ها با کاهش تحریک عصبی و بهبود عملکرد سیستم عصبی محیطی، احساس ناخوشایند گزگز را کنترل می‌کنند.
تمرین‌های آرام‌سازی مانند: تنفس عمیق، مدیتیشن و یوگا به استراحت عصب‌ها و کاهش تنش کمک می‌کنند. این تمرین‌ها فعالیت اعصاب را متعادل می‌سازند و تحریک‌پذیری آن‌ها را کاهش می‌دهند. استفاده از حمام گرم یا حولۀ داغ، به ویژه در زمان شب، حس نرمی و آرامش در دست‌ها ایجاد می‌کند. گرما درمانی و ماساژهای سبک همراه با روغن‌های ضدالتهاب مانند: روغن اسطوخودوس یا روغن رزماری، در آرام‌سازی عصب‌ها و کاهش علائم مؤثر هستند.
تمرین‌های فیزیکی تقویتی و کششی که روی مچ و انگشتان متمرکزند، با افزایش انعطاف‌پذیری عضلات و مفاصل، عملکرد عصبی را بهبود می‌بخشند. تغذیۀ مناسب نیز نقش مهمی دارد. مواد غذایی سرشار از ویتامین‌های گروه B، ویتامین E، منیزیم و آنتی‌اکسیدان‌ها از عصب‌ها محافظت کرده و آسیب‌های ناشی از التهاب یا اکسیداتیو را کاهش می‌دهند.
خواب کافی و باکیفیت، زمان مناسب برای ترمیم سیستم عصبی فراهم می‌کند. تکنیک‌هایی مانند: تنظیم محیط خواب، دوری از صفحه‌نمایش‌ها قبل از خواب، و استفاده از بالش‌های ارگونومیک، خواب را بهبود می‌بخشند.
مکمل‌های گیاهی مانند: زردچوبه، بابونه و گل همیشه‌بهار به دلیل خواص ضدالتهابی، در کاهش تحریک عصبی اثرگذار هستند. فعالیت‌های ورزشی سبک مانند: پیاده‌روی روزانه، علاوه بر افزایش جریان خون، تنش عصبی را کاهش می‌دهند.
کاهش مصرف قهوه، چای سیاه و حذف سیگار از سبک زندگی، از جمله راهکارهای مؤثر در مهار گزگز دست است. همچنین، حفظ وزن متعادل فشار وارد بر مفاصل و اعصاب را کاهش داده و سلامت عمومی سیستم عصبی را تقویت می‌کند. با رعایت این تکنیک‌ها، بهبود علائم به شکل محسوسی احساس می‌شود و کیفیت زندگی ارتقا می‌یابد.
کمبود کدام ویتامین باعث گزگز دست و پا می‌شود؟
کمبود برخی از ویتامین‌ها یکی از مهم‌ترین دلایل بروز گزگز در دست و پاهاست؛ وضعیتی آزاردهنده که گاهی به سادگی نادیده گرفته می‌شود، اما در صورت تداوم نشانه‌ای از آسیب عصبی خواهد بود. ویتامین‌ها نقش کلیدی در حفظ سلامت سیستم عصبی دارند و وقتی بدن دچار کمبود طولانی‌مدت برخی از آن‌ها می‌شود، عصب‌ها به درستی پیام‌ها را منتقل نمی‌کنند و همین اختلال موجب احساس سوزن‌سوزن شدن یا بی‌حسی در اندام‌ها می‌شود.
یکی از مهم‌ترین ویتامین‌هایی که کاهش آن مستقیماً با گزگز مرتبط است، ویتامین B12 است. این ویتامین برای تولید میلین (غلاف محافظ عصب‌ها) ضروری است و کمبود آن عملکرد عصب‌ها را مختل می‌کند. افرادی که گیاه‌خوار هستند یا دچار مشکلات گوارشی مثل: جذب ضعیف ویتامین‌ها از روده می‌باشند، بیشتر در معرض این کمبود قرار دارند. گزگز، ضعف عضلانی و حتی اختلال در تعادل از جمله علائم رایج در این افراد است.
ویتامین B1 (تیامین) نیز نقش مهمی در عملکرد عصب‌ها دارد. کمبود آن معمولاً در افرادی که سوء‌تغذیه دارند یا به صورت مزمن الکل مصرف می‌کنند دیده می‌شود. همچنین ویتامین B6، در صورتی که بیش از حد مصرف شود یا به شدت کم باشد، گاهی موجب گزگز و تحریک عصب‌ها می‌شود.
ویتامین E نیز یکی دیگر از ویتامین‌های ضروری برای سلامت بافت عصبی است. کمبود این ویتامین بیشتر در افراد مبتلا به اختلالات جذب چربی دیده می‌شود و منجر به آسیب عصبی، گزگز و حتی مشکلات حرکتی می‌شود.
در صورت مشاهدۀ علائم گزگز مداوم یا گسترده، آزمایش خون برای بررسی سطح این ویتامین‌ها و مشاوره با پزشک ضروری است. تشخیص به موقع و شروع مصرف مکمل یا تغییر در رژیم غذایی، در بسیاری از موارد از آسیب‌دیدگی دائمی اعصاب جلوگیری می‌کند.
سخن پایانی
گزگز کردن دست فقط یک احساس گذرا نیست، هشداری است جدی از سوی بدن که نشان می‌دهد مشکلی در جریان است. از آسیب‌های عصبی گرفته تا مشکلات گردنی، بیماری‌های جدی پشت این علامت خاموش پنهان می‌شوند. بی‌توجهی به این نشانه‌ها، راه را برای بروز آسیب‌های غیرقابل‌جبران باز می‌کند؛ از ضعف دائمی عضلات گرفته تا از بین رفتن کامل حس و حرکت در انگشتان.
اگر گزگز دست را تجربه می‌کنید، همین حالا باید اقدام کنید. تأخیر در تشخیص و درمان، روند بازیابی را سخت‌تر کرده و احتمال آسیب‌های شدیدتر را بالا می‌برد. خبر خوب این‌جاست: در کلینیک تخصصی ما، با بهره‌گیری از تیمی مجرب از پزشکان طب فیزیکی، نورولوژیست‌ها و فیزیوتراپیست‌های آموزش‌دیده، ارزیابی دقیق انجام می‌دهیم و مسیر درمانی مناسب با وضعیت شما را آغاز می‌کنیم. از تست‌های پیشرفته تشخیصی گرفته تا برنامه‌های توانبخشی اختصاصی، همه‌چیز برای بازگرداندن سلامت دست‌های شما آماده است.
اگر به دنبال درمانی اصولی و بدون اتلاف وقت هستید، کلینیک ما مقصدی مطمئن برای شروع دوباره است. احساس گزگز کردن در دست‌ها را نادیده نگیرید؛ این یک زنگ خطر است، نه فقط یک حس آزاردهنده.
دکتر فرزاد مریخ بیات
جراح و متخصص ارتوپدی – جراحی های فوق تخصصی دست و زانو