نویسنده: دکتر فرزاد مریخ بیات
مهمترین مراقبتهای بعد از عمل پارگی دیسک کمر کدامند؟
مراقبت های بعد از عمل پارگی دیسک کمر، تنها به استراحت و پرهیز از فعالیت‌های شدید خلاصه نمی‌شود. بسیاری از بیماران تصور می‌کنند با پایان جراحی، روند بهبودی به خودی‌خود طی می‌شود؛ اما واقعیت این است که دوره نقاهت اگر به‌درستی مدیریت نشود، حتی می‌تواند نتایج جراحی را معکوس کند. از پیشگیری از لخته در پاها تا تنظیم تغذیه و پرهیز از فعالیت‌های پرخطر مثل رانندگی یا رابطه جنسی، همه از عناصر حیاتی در بازتوانی محسوب می‌شوند. متأسفانه گاهی بیماران، بدون آگاهی از اهمیت این مراقبت‌ها، دچار عوارضی می‌شوند که می‌توانستند با مشورت به‌موقع با پزشک و رعایت جزئیات ساده، از آن جلوگیری کنند. اینجاست که تجربه و توصیه‌های بهترین دکتر برای عمل دیسک کمر می‌تواند مسیر بهبودی را هموارتر کند. در ادامه، مجموعه‌ای از نکات کاربردی و علمی برای عبور ایمن از این دوران حساس ارائه خواهد شد.
آنچه در این مقاله می خوانید:
ديسك كمر چيست و مراقبتهای بعد از عمل پارگي ديسك كمر چه ضرورتي دارد؟
صفحاتي از جنس غضروف بين مهرههاي كمري انسان قرار دارند كه به آنها ديسك گفته ميشود. كمر انسان 5 مهره دارد كه بين مهرهها، اين غضروفها قرار گرفته‌اند كه اصليترين وظيفه آنها ضربهگيري است. در واقع ديسكها ضربهها را ميگيرند و كمك ميكنند كه مهرهها به‌سادگی روي يكديگري بلغزند و ما قادر باشيم تحرك مناسب داشته باشيم.
پس وقتي صحبت از پارگي ديسك كمر ميشود، منظور اين است كه فتق ديسك كمر يا بيرونزدگي ديسك از بين مهرهها اتفاق افتاده است.
با اين اوصاف وقتي كار به جراحي برسد، مشخص ميشود كه مراقبتهای هنگام جراحی پارگي ديسك كمر چه اندازه ضرورت دارد. با زندگيهاي کم‌تحرک و پرريسك امروزي، بسياري از افراد مجبور ميشوند هنگام بالا و پايين بسيار و مداراکردن و درمانهاي مختلف در نهايت تن به جراحي ديسك كمر بدهند.
كه در اینجا مراقبتهای بعد از عمل پارگی دیسک کمر دقیقاً به‌اندازه خود عمل مهم و چه‌بسا مهمتر از خود عمل باشد چرا كه باعث تثبيت نتايج عمل ميشود. ببينيم اين مراقبت شامل چه مواردي است.
طول دوره نقاهت عمل پارگی دیسک کمر
در سال‌های اخير جراحي پارگي ديسك كمر نسبت به گذشته بسيار پيشرفتهتر و موفقیت‌آمیزتر شده است و افرادي كه كانديداي اين عمل ميشوند رضايت بيشتري هنگام جراحی خود دارند. مراقبت پس هنگام جراحی پارگی طناب نخاعی به‌اندازه خود عمل اهميت دارد و بیماران به هر روشي كه عمل شده باشند، باید برای دستیابی به بهبودی کامل، مراقبتهای بعد از جراحی پارگی طناب نخاعی را به‌دقت و وسواس کامل انجام دهند. در حدود سه تا 6 ماه طول می‌کشد تا دوره نقاهت پایان یابد اما بايد برخی از فاکتورهایی را که در کم شدن دوره‌ی نقاهت بیمار موثر است، در نظر گرفت.
از جمله این موارد، جنسیت بیمار، سن، وزن، شیوه جراحی، میزان پارگی طناب نخاعی و مهمترین آن، انجام مراقبتهای بعد از جراحی پارگی طناب نخاعی است. میزان پارگی دیسک نیز از فاکتورهای مهم طول دوره نقاهت بیمارانی است که تحت عمل جراحی پارگی طناب نخاعی قرار گرفته‌اند.
هر چه پارگی دیسک بیشتر باشد دوره نقاهت بیشتر خواهد شد. مراقبتهای بعد از جراحی پارگی دیسک کمر از مهمترین این فاکتورهاست که در صورت بی‌توجهی و انجام‌ندادن درست طبق دستور پزشک در کوتاه یا بلندشدن طول دوره نقاهت تأثیر مستقیم دارد.
روش جراحي و اينكه پس هنگام جراحی پلاتين داشته باشيد يا نه و از چه تكنيكي در جراحي شما استفاده شده باشد نيز در طول دوره بهبودي شما اثر دارد.
یکی از موارد مهم، پیشگیری از لخته شدن خون در سیاهرگ‌های عمقی پاهاست. در جراحی‌های ناحیه ستون فقرات، لگن و اندام تحتانی، خطر ترومبوز وریدی عمقی بالاست. به همین دلیل معمولاً از جوراب‌های واریس یا پمپ‌های ضد لخته استفاده می‌شود. اگر پزشک‌تان توصیه کرده که از این جوراب‌ها در منزل هم استفاده کنید، حتماً آن را جدی بگیرید.
در مورد فعالیت‌های فیزیکی، همان‌طور که رانندگی تا یک ماه ممنوع است، هر نوع رابطه جنسی نیز تا پایان دو ماه ممنوع است. البته زمان دقیق بازگشت به فعالیت‌های سنگین باید با جراح مشورت شود، اما این بازه‌ها به‌عنوان حداقل زمان ممنوعیت در نظر گرفته می‌شوند.
در هفته‌های ابتدایی پس از جراحی، مصرف غذاهای سبک، آبکی و فیبردار (مثل سوپ رقیق، میوه‌های آب‌گرفته طبیعی و نوشیدنی‌های خانگی به‌جز آب‌سیب صنعتی) برای پیشگیری از یبوست بسیار مهم است. زیرا زور زدن هنگام دفع، می‌تواند نتیجه جراحی را تحت‌تأثیر قرار دهد.
همچنین مصرف نمک و شکر باید محدود شود تا التهاب به حداقل برسد. در نهایت، مصرف سیگار و قلیان دست‌کم از یک ماه پیش از جراحی تا دو ماه بعد از آن کاملاً ممنوع است، چون باعث کاهش خونرسانی به بافت‌ها و تأخیر در ترمیم می‌شود.
مراقبت های پس از عمل پارگی دیسک کمر در خانه
دو هفته پس از جراحی انجام جراحي حساسترين دوران براي مراقبتهای پس هنگام جراحی پارگي ديسك كمر است. در اين دوران هنوز زخم جراحي تازه است و بايد فرصت داد تا زخم بهبود يابد. بهترين روش آن چيزي است كه پزشك به شما توصيه كرده است بنابراين سعي كنيد نكاتي كه پزشك گفته است به طور دقيق رعايت كنيد اما يك سري نكات توصيه شده به شرح زير است:
مراقبت های بعد از جراحی پارگی طناب نخاعی و حمام‌کردن
پس از جراحی ديسك كمر حدود 72 ساعت زمان لازم است تا زخم شما بهبودي اوليه پيدا كند و دو لبه زخم به هم برسد. پس در اين زمان حمام‌کردن منتفي است و تنها درصورتی‌که پانسمان ضدآب داريد، مي-توانيد يك حمام كوتاه داشته باشيد. اما بهترين حالت اين است كه تا 10 روز پس از جراحي با آب در ارتباط نباشيد.
مراقبت های بعد از جراحی پارگی طناب نخاعی و فعاليتهاي روزانه
قطعاً اگر شما قادر بوديد به طور عادي فعاليتهاي روزمره خود را انجام دهيد، نيازمند عمل جراحي ديسك كمر نميشديد پس ضروري است در مورد بازگشت به فعاليتهاي روزانه اندكي صبور باشيد و يادتان نرود، هدف اصلي اين عمل، بازگرداندن شما به زندگي عادي بوده است.
حتما پزشك به شما خواهد گفت كه پس از جراحی چيزي به اسم استراحت مطلق معنا ندارد و استراحت و فعاليت شما مطابق دستور پزشك به‌صورت متناوب و به ميزان تعيين شده خواهد بود. پس طبق دستور پزشك و موبه‌مو، دوره نقاهت بعد از عمل پارگی دیسک کمر را با صبوري بگذارید تا بتوانيد پس از جراحی به فعاليتهاي روزمره بازگرديد.
نکات كليدي در مراقبتهای بعد از عمل پارگي ديسك كمر
يك سري از كارها در دوره نقاهت پس از عمل پارگی طناب نخاعی اکیداً ممنوع است و بايد از انجام آنها به‌شدت خودداري كنيد:
-
راه رفتن طولاني
-
نشستن طولاني
-
بالا و پایین‌رفتن مكرر از پله
-
نشستن در ماشين بيش از يك ساعت
-
خم و راست شدن به جلو
-
چرخيدن روي كمر
-
خوابيدن روي شكم
-
سیگارکشیدن
يك سري از كارها را نيز حتما بايد طبق دستور انجام دهيد:
-
پیاده‌روی روزانه در دقايق مشخص شده طبق دستور پزشك
-
به حالت نشسته و پشت ميز نماز بخوانيد
-
روي تخت با تشك ابري سفت استراحت كنيد
-
از سرويس بهداشتي فرنگي استفاده كنيد
-
براي پايين آمدن از تخت ابتدا به پهلو بچرخيد و سپس پاها را به پايين آويزان كرده و بنشينيد و سپس بايستيد.
در موارد بسيار استثنا ممكن است پزشك دستور استراحت مطلق بود كه در اين صورت بايد موارد زير را رعايت كرد:
-
انجام ماساژ و ورزش پا به‌آرامی
-
استفاده از جوراب واريس
-
داشتن برنامه غذايي سبك و نرم
-
تزريق آمپول ضدانعقاد خون
-
تغيير وضعيت بيمار به پشت و پهلو پشت‌سرهم
داروهاي لازم برای مراقبت های بعد از عمل پارگي دیسک کمر
بعد از انجام جراحي ديسك كمر حتما پزشك براي شما داروهاي لازم را تجويز كرده است حتي اگر نوع عمل شما ليزري باشد باز هم دارو خواهيد داشت. با وجود مشخص‌کردن دقايق پیاده‌روی كه به‌مرور بر ميزان آن افزوده ميشود، پزشك براي تسكين درد و تحمل كمترين درد توسط بيمار جراحي شده تعداد دارو تجويز ميكند.
آنتيبيوتيكها داروهايي هستند كه حتما در سبد داروهاي پس از عمل شما خواهند بود. لازم است اين داروها را سر ساعت مصرف كرده و تا اتمام دارو آنها را به‌صورت منظم مصرف كنيد. سوزش معده و نفخ و اندكي تهوع بعد از مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها تا حدي طبيعي است.
براي كاهش درد و کم‌شدن از التهاب محل زخم حتما داروهاي ضدالتهاب نيز دريافت خواهيد كرد كه كمك ميكند شما زودتر به زندگي بازگرديد. اين داروها ممكن است بسته وضعيت سلامتي شما و بيماريهاي زمينهاي با تشخيص پزشك براي شما متفاوت باشند. درهرصورت از مصرف خودسرانه داروهاي مسكن بپرهيزيد.
داروي ضدانعقاد خون براي اغلب بيماران پس از جراحي ديسك تجويز ميشود كه به‌صورت تزريق خواهد بود و ميتوان گفت در رديف مهمترین مراقبت های بعد از جراحی پارگی طناب نخاعی است. معمولاً اين تزريق اطراف ناف بيمار و توسط پزشك متخصص صورت ميگيرد.
قطعاً براي شما انواع مولتی‌ویتامین‌ها و داروهاي تقويتي هم در نظر ميگيرند. ويتامين ث كمك می‌کنند كه زخم شما زودتر التيام يابد و ساير ويتامين هم‌بسته به وضعيت شما تجويز ميشوند.
اگر درد در بافتهاي عصبي تحريك شده داشته باشيد يا دچار آسيبهايي در بافت عصبي به دليل بیرون‌زدگی ديسك بودهايد، داروهاي نيز براي كاهش دردهاي اين بخش داده می‌شود كه بعد از بهبودي وضعيت جراحي اثري از درد در شما باقي نماند.
جايگاه تغذيه در مراقبت های پس از عمل پارگی دیسک کمر
دو هفته اول پس از جراحي ديسك كمر را ميتوان دو هفته طلايي بهبودي ناميد، چرا كه ضمن انجام مراقبتهای پس از عمل پارگي ديسك كمر كه مطابق دستور پزشك انجام می‌شود، می‌توان با تغذيه و رژيم غذايي هدفمند به تسريع در بهبودي بيمار كمك كرد.
در اين ايام هر گونه فكر كاهش وزن و كنترل كالري دريافتي را فراموش كرده و فقط به فكر دريافت كالريهاي مفيد و به‌اندازه باشيد. حتما پزشك به شما دستورات غذايي هم خواهد داد؛ اما دستورالعمل كلي به شرح زير است:
مصرف پروتئين
پروتئين ضروريترين ماده براي بهبودي پس از عمل پارگي ديسك كمر است. مرغ، ماهي ، تخممرغ ، توفو و گوشت قرمز بدون چربي منابع سرشار پروتئين هستند كه توصيه ميشود به‌صورت روزانه در برنامه غذایی‌تان باشد.
آب و فيبر
چون تحرك شما پس از عمل كمتر از قبل است، بايد هواي آب‌خوردن خود را داشته باشيد. فكر نكنيد اگر آب بخوريد نياز به دستشويي رفتن پيدا ميكنيد. همان فاصله تختخواب تا سرويس بهداشتي جز فعاليت روزانه شما خواهد بود. پس به ميزان كافي آب بنوشيد تا دچار يبوست نشويد.
همچنين مصرف سبزی‌ها و ميوهها و غلات در هر سه وعده‌غذایی و میان‌وعده‌ها را فراموش نكنيد. دقت كنيد كه يبوست در هنگام دوره نقاهت پس از جراحی پارگی طناب نخاعی اتفاق خوبي نيست.
كالريهاي مفيد بگيريد
بدن شما پس از جراحی براي بازگشت به حالت عادي نيازمند توجه بيشتر است و لازم است كالريهاي و ويتامينهاي كافي دريافت كند بنابراين علاوه بر موارد گفته شده جگر، هويج، زرده تخممرغ و سبزی‌ها تازه، کلم‌بروکلی، اسفناج، شير و... كه منابع سرشار ويتامين A و C هستند در برنامه خود داشته باشيد تا هم از عفونت دور بمانيد تا بدنتان زودتر بتواند قواي ازدست‌رفته را بازيابد.
بازگشت به زندگي با مراقبتهای پس از عمل پارگي ديسك كمر
معمولاً يك تا دو ماه پس از جراحی بسته به وضعيت شما و دستور پزشك کم‌کم ميتوانيد زندگي عادي خود را از سر بگيرد اما در امور مختلف زندگي شش ماه تا یکسال بايد مراقبت داشته باشيد:
استفاده از بریس طبی
اغلب بيماران از بريس طبي تا چند ماه استفاده خواهند كرد. در اين مورد دقیقاً به دستور پزشك عمل كرده و به ديگراني كه عمل مشابه شما كردهاند توجه نكنيد.
ورزش و تمرينات مخصوص
در سه ماه اول پس از جراحی فقط و فقط طبق دستور پزشك تمرين و ورزش كنيد و از انجام حركات ناگهاني اکیداً بپرهيزيد. بعد از آن ورزشهاي تركيبي و تركيبي از چند ورزش متفاوت باشد براي افرادي كه جراحي كردهاند توصيه ميشود. پيادهروي نيز بهترين ورزش براي همه حتي بيماراني است كه جراحي ديسك كردهاند.
حداكثر زمان تا یک‌سالة جراحي شما 30 دقيقه در روز است. ورزشهاي تقويتي و كششي اندامها نيز توصيه ميشود. فقط يادتان باشد ورزشهاي تركيبي، كششي يا پيادهروي بايد روي سطح صاف و غير شيبدار باشند و هرگونه بروز درد بايد با پزشك مطرح شود، زيرا نشانه تحریک‌پذیری عضلات و اعصاب است.
تغذیه
همچنان به تغذيه سرشار از پروتئين و ويتامين و با كالري مفيد داراي كلسيم و ويتامين D ادامه دهيد و مراقب باشيد افزايش وزن پيدا نكنيد. اگر افزايش وزن پيدا كنيد ديسكهاي كمر شما تحت‌فشار قرار گرفته و ممكن است نتيجه عمل دچار اختلال شود.
نشستن
هنگام نشستن تکیه‌گاه داشته باشيد تا به ستون فقرات شما فشار وارد نشود و از نشستن طولاني پرهيز كنيد. هر گاه مجبور به نشستن طولاني هستند به فاصله هر نيم ساعت 10 دقيقه راه برويد.
خوابيدن
به پهلو بخوابيد، بالشتكي بين دو زانوي خود قرار دهيد، تشك شما نه سفت و نه نرم باشيد، ستون فقرات شما در خواب صاف و بدون چرخش باشيد.
رانندگي
در ماه اول رانندگی‌کردن مطلقاً ممنوع است. بعد از آن نيز هر 45 دقيقه يكبار بايد از ماشين پياده شده و چند دقيقه قدم بزنيد در غير اين صورت ستون فقرات شما دوباره آسيب ميبيند.
استعمال دخانيات
تا 6 ماه سیگارکشیدن ممنوع است،همين طور تنفس دود سيگار اطرافيان، زيرا روند استخوانسازي و غضروف سازي مختل ميشود. به‌شدت از دود سيگار پرهيز كرده و مراقبت كنيد دود سيگار تنفس نكنيد چرا كه باعث كاهش تراكم استخوان و ضعيف شدن ديواره ديسك ميشود.
اقدامات پزشكي براي مراقبت های پس از عمل پارگی دیسک کمر
همه بيماراني كه جراحي ديسك كمر كردهاند اعم از اينكه با ليزر جراحي شده باشند پس از جراحی پلاتين داشته باشند يا نه جداي مراقبتهای پس از جراحی پارگي ديسك كمر يك سري مراقبتهای پزشكي و پاراكلينيكي نيز انجام ميدهند تا سريعتر نيروي خود را بازيافته و به زندگي عادي بازگردند.
اين مورد شامل آب‌درمانی و فيزيوتراپي هستند:
-
آب‌درمانی: آب‌درمانی در واقع نوع فيزتراپي محسوبي ميشود كه به كمك آب صورت ميگيرد و به افزايش دامنه حركت بيمار كمك ميكند. حركت در آب از كم شروع شده و به‌آرامی زياد ميشود. آب‌درمانی حتما بايد زير نظر پزشك فيزيوتراپ باشد. راه رفتن در آب، قدم‌زدن با اندازه گامهاي تعيين شده، ايستادن در آب گرم، افزایش پلكاني تعداد حركات و مواردي ازاین‌دست به تقويت عضلات و بهبود وضعيت كمك ميكند.
-
فیزیوتراپی: فيزيوتراپي به‌وسیله كشش مرحلهاي عضلات، رباط‌های ستون فقرات و تاندونها كمك ميكند تا بيمار بعد از انجام عمل جراحي ديسك كمر انعطاف‌پذیری خود را به دست آورد. فيزيوتراپي تحمل فشار بيمار را افزوده و به بازيابي توانايي ازدست‌رفته سرعت ميبخشد.
سخن پایانی
مراقبت های بعد از عمل پارگی دیسک کمر تعیین‌کننده کیفیت نهایی جراحی شماست. این مراقبت‌ها شامل اقداماتی بسیار فراتر از استراحت در منزل هستند. رعایت پرهیزهای حرکتی مثل رانندگی و رابطه جنسی، به‌ویژه در دو ماه نخست، نقش حیاتی دارد. تغذیه سبک، مصرف مایعات طبیعی، پرهیز از غذاهای سنگین و جلوگیری از یبوست در هفته‌های اول، می‌تواند جلوی بسیاری از عوارض را بگیرد. استفاده از جوراب واریس یا تجهیزات ضد لخته طبق تجویز پزشک، نه‌تنها به پیشگیری از ترومبوز کمک می‌کند بلکه خطرات جدی را کاهش می‌دهد. از سوی دیگر، ترک سیگار و قلیان دست‌کم دو ماه قبل و بعد از عمل، موجب تسریع ترمیم و بهبود گردش خون در ناحیه جراحی می‌شود. توجه به این نکات شاید در ظاهر ساده به نظر برسد، اما در عمل، رعایت یا نادیده گرفتن آنها می‌تواند تفاوت بزرگی در نتیجه جراحی شما ایجاد کند. اگر قصد دارید تجربه یک جراحی موفق همراه با بهبودی کامل را داشته باشید، توصیه‌های پزشک را جدی بگیرید و هیچ‌گاه بدون مشورت با جراح خود، به فعالیت‌های سابق بازنگردید. سلامتی شما به جزئیات وابسته است؛ این جزئیات را دست‌کم نگیرید.
دکتر فرزاد مریخ بیات
جراح و متخصص ارتوپدی – جراحی های فوق تخصصی دست و زانو