نویسنده: دکتر فرزاد مریخ بیات
چه زمانی عمل دیسک کمر و سیاتیک ضروری میشود؟
عمل دیسک کمر و سیاتیک، یکی از مهم‌ترین تصمیماتی است که در صورت تشدید علائم باید به‌موقع و با نظر پزشک متخصص گرفته شود. زمانی‌که فرد با درد شدید و آزاردهنده مواجه میشود که به درمان‌های دارویی، فیزیوتراپی یا استراحت پاسخ نمی‌دهد، یا دچار ضعف عضلانی شدید، بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع، و بی‌حسی کامل در اندام‌ها میشود، وقت آن است که به گزینه جراحی فکر کرد. در برخی موارد نادر، وجود سندروم دم اسب که شامل مجموعه‌ای از این علائم است، جراحی فوری را الزامی می‌کند. خوشبختانه امروز در مراکز تخصصی، از جمله مراکز جراحی دیسک کمر با لیزر در تهران، امکان انجام روش‌های کم‌تهاجمی با دقت بالا فراهم شده که دوران نقاهت کوتاه‌تری دارند و نتایج بهتری ایجاد می‌کنند. در این مقاله، علائم هشداردهنده و ضرورت‌های جراحی دیسک را بررسی خواهیم کرد.
آنچه در این مقاله می خوانید:
چه زمانی عمل دیسک کمر و سیاتیک لازم است؟
در مواردی که علائم بیماری دیسک کمر شدت پیدا می‌کند و درمان‌های غیرجراحی پاسخگو نیستند، عمل جراحی دیسک کمر لازم میشود. در ادامه، مهم‌ترین دلایلی که وجود هر کدام از آن‌ها جراحی را الزامی می‌کند، به صورت خلاصه آورده شده است:
-
درد شدید و غیرقابل تحمل که ممکن است بلافاصله پس از زمین‌خوردن، تصادف، آسیب ورزشی یا برخورد با ضربه‌ای ایجاد شود و به درمان‌های معمول پاسخ ندهد.
-
بی‌حسی کامل در منطقه‌ای از پوست که توسط عصب آسیب‌دیده تامین میشود، به گونه‌ای که فرد با سوزن زدن آن ناحیه هیچ دردی را احساس نکند. این حالت نیازمند مداخله سریع و جراحی است.
-
ضعف پیشرونده و شدید عضلات، به ویژه عضلات کمربند لگنی و بالای ران، به طوری که فرد قادر نباشد به راحتی از حالت نشسته بلند شود یا حتی نتواند روی پاهای خود بایستد. در این شرایط جراحی ضروری است.
-
بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع، یعنی از دست دادن کنترل روی مثانه و مقعد که از علائم هشداردهنده جدی بوده و جراحی را الزامی می‌کند.
این علائم معمولاً نشان‌دهنده سندروم دم اسب هستند؛ مجموعه‌ای از علائم که بیانگر فشار شدید روی رشته‌های عصبی انتهایی نخاع است و فوراً نیاز به جراحی دارد.
قطع به یقین تشخیص نیاز بیمار به عمل جراحی تنها بر عهده پزشک حاذق است. البته که جراحی هیچگاه آخرین راهکاری نیست و تنها در مواردی که پیشرفت بیماری بسیار سریع است و یا دیگر امکان درمان با روش‌های غیر جراحی وجود ندارد، جراحی دیسک و درمان سیاتیک انجام میشود. معمولاً هنگامی که پزشک تشخیص دهد دیسک شما اصطلاحا پاره شده است و امکان بهبود آن وجود ندارد، تصمیم به عمل جراحی خواهد گرفت. همچنین هنگامی که عصب سیاتیک شما به درمان‌های غیر جراحی پاسخ ندهد، پزشک عمل جراحی را تجویز خواهد کرد.
از جمله علائم تشدید بیماری موارد زیر هستند:
تشدید علائم
منظور از تشدید علائم بدتر شدن وخامت حال بیمار است. نشانه‌های آسیب دیدن دیسک و عصب سیاتیک مشخص هستند اما برخی افراد همه علائم و برخی دیگر تعدادی از این نشانه‌ها را بروز می‌دهند. تشدید علائم هر شخص، نشان از پیشرفت بیماری و احتمالا نیاز به عمل جراحی است. البته تصمیم نهایی انجام عمل دیسک و کمر با مشورت پزشک انجام خواهد شد.
بی اختیاری در کنترل ادرار و مدفوع
اعصاب کمر در کنترل انعکاس دفع ادرار و مدفوع نقش دارند. همچنین عصب سیاتیک هم می‌تواند باعث اثرگذاری روی فرایند دفع شود. به همین دلیل نشانه‌های مربوط به بی اختیاری در کنترل ادرار و مدفوع می‌تواند زنگ هشداری برای انجام عمل جراحی باشد. اینکه بی اختیاری شما مربوط به دیسک کمر و عصب سیاتیک باشد، تشخیصی است که بر عهده پزشک معالج شما است؛ چون ممکن است این بی اختیاری ربطی به عصب سیاتیک و کمر شما نداشته باشد.
اختلالات در سیستم عصبی
عصب سیاتیک از بافت عصبی ساخته شده است و اختلال در عملکرد آن می‌تواند باعث دردهای مزمن خصوصا در قسمت پاها شود. به علاوه بیرون زدگی دیسک کمر یا پارگی آن هم می‌تواند باعث اختلال در سیستم عصبی شود. به همین دلیل درصورتی که این اختلالات شدید باشد و باعث آسیب به اندام‌ها و بافت‌های دیگر شما شود، معمولا پزشک تصمیم عمل جراحی دیسک کمر و سیاتیک را به عنوان یک راه درمان در نظر می‌گیرد. به دلیل اهمیت بالای سیستم عصبی، حتما هنگام مراجعه به پزشک مشکلات مربوط به سیستم عصبی را از قلم نیندازید.
زمین خوردن و ضربات شدید
در صورت زمین خوردن و اصطلاحا وارد شدن ضربان شدید به کمر، احتمال آسیب دیدن دیسک یا عصب سیاتیک شما وجود دارد. این ضربات مکانیکی می‌توانند در اثر برداشتن وسایل سنگین، تصادف، سر خوردن، مسابقات ورزشی و… اتفاق بیفتند. در این نوع حوادث احساس گرفتگی در پاها خصوصا پشت زانو، احساس سوزن سوزن شدن ناحیه کمر یا پا، عدم بلند کردن اجسام، ناتوانی در راه رفتن صحیح و… می‌تواند از جمله مهم‌ترین عوامل آسیب و نیاز به جراحی دیسک کمر و سیاتیک در نظر گرفته شوند.
بجز عمل برای درد سیاتیک چه راه‌هایی برای درمان این بیماری وجود دارد؟
در حالت کلی راه‌های درمان مختلفی برای درمان یک اختلال سلامتی وجود دارد. روش‌های مختلفی که همگی در سایه طب سنتی و طب مدرن تعریف می‌شوند و هریک ارکان مخصوص به خود را دارند. درمورد دیسک کمر و سیاتیک هم این قاعده صدق می‌کند. البته که جراحی یک راه درمان با درصد موفقیت بالا است؛ اما با این وجود ترجیح پزشکی بر استفاده از جراحی دیسک کمر و سیاتیک، تنها در هنگام لزوم است.
در حالت کلی دو نوع درمان برای دیسک کمر تعریف میشود که در ادامه هریک را معرفی می‌کنیم. توجه کنید که این درمان‌ها در پزشکی مدرن تعریف می‌شوند و البته درمان‌های دیگری نیز وجود دارند. دو نوع روش تهاجمی و غیر تهاجمی در بر گیرنده درمان‌های متداول دیسک کمر و سیاتیک هستند.
روش‌های درمان تهاجمی
مهم‌ترین راه درمان تهاجمی، جراحی دیسک کمر و سیاتیک است که حتماً باید به دست یک پزشک حاذق انجام شود. به دلیل سخت بودن و حساس بودن این عمل‌ها، توصیه میشود از نظر چند پزشک برای تشخیص نیاز به جراحی استفاده کنید. نکته مهم در انجام عمل این است که در نظر داشته باشید جراحی دیسک کمر و سیاتیک اولین یا آخرین راه درمان شما نیست. با این وجود درصد موفقیت عمل جراحی دیسک کمر معمولا بین 70% الی 80% گزارش میشود.
این عمل از حساسیت بالایی برخوردار است و پزشک باید برای اصلاح دیسک از انواع بافت‌های اپیتلیال (پوششی) همبند، ماهیچه‌ای و عصبی عبور کند تا بتواند روی دیسک شما را اصلاح کند. یک روش دیگر درمان تهاجمی روش جراحی باز میکروسکوپی است که یه همین شکل انجام میشود.
روش‌های درمان غیر تهاجمی
به بیان ساده می‌توان گفت درمانهایی که نیاز به تیغ جراحی و عمل باز ندارند، در دسته درمان‌های غیر تهاجمی جای می‌گیرند. مصرف انواع داروها و فیزیوتراپی از جمله متداول‌ترین روش‌هایی درمان غیر تهاجمی هستند که پزشک برای افراد مبتلا تجویز می‌کند. در صورت اثربخش نبودن این درمان‌ها و تشدید علائم بیماری، در اکثر موارد پزشکان ترجیح می‌دهند برای درمان از جراحی دیسک کمر و سیاتیک استفاده کنند. فیزیوتراپی یکی از درمان‌های بدون دارو است که می‌تواند تاثیر شگرفی روی کاهش پیشرفت بیماری داشته باشد. اکثر بیمارانی که به دردهای سیاتیک و دیسک کمر مبتلا هستند، پس از انجام حرکات فیزیوتراپی به صورت منظم از کاهش درد خود ابراز شگفتی و رضایت داشته اند.
چرا افراد نیاز به جراحی دیسک و درمان سیاتیک دارند؟
دیسک کمر یک بخش در ستون فقرات است که بین مهره‌های کمر فاصله ایجاد می‌کند. این فاصله باعث میشود ضرباتی که در طول حرکات عادی و روزمره به ستون مهره‌های وارد میشود، برای استخوان‌ها ضرر نداشته باشد. در واقع باعث گرفتن شدت نیروی وارده به استخوان می‌شوند. از این جهت نقش دیسک‌ها در سلامت ستون مهره‌ها بسیار حیاتی است.
ممکن است فکر کنید فشارهای وارده به ستون فقرات تنها هنگام ضربات نیست و حتی راه رفتن هم فشار زیادی را به شما وارد می‌کند؛ چون طبق قوانین نیوتن اگر شما داران وزن 70 کیلوگرم باشید، هنگام راه رفتن فشاری به اندازه وزن شما از طرف زمین به شما وارد میشود که به دلیل آناتومی خاص استخوان‌ها و از جمله عملکرد ستون فقرات این فشار گرفته میشود. از سمتی عملکرد عصب سیاتیک در جهت کنترل عملکرد پا است و بزرگ‌ترین عصبی است که در بدن انسان وجود دارد.
دیسک مهره‌ها همچنین باعث عملکرد راحت‌تر مهره‌ها هنگام حرکاتی مثل خم شدن، ایستادن و… میشود؛ یعنی با کاهش اصطکاک استخوان‌ها باعث حفظ سلامت آن‌ها در طول عمر فرد میشود. طبیعی است که آسیب به دیسک بین مهره ها می‌تواند مشکلات حرکتی زیادی را ایجاد کند و باعث درد در ناحیه کمر شود. بدیهی است که آسیب به دیسک مهره یا عصب سیاتیک در صورت درمان نشدن می‌تواند برای افراد آزار دهنده باشد.
عمل برای درد سیاتیک چگونه انجام میشود؟
مشخصا انجام عمل در جهت رفع مشکلات مربوط به دیسک کمر و عصب سیاتیک پیچیدگی‌های پزشکی فراوانی دارد. اما پروسه انجام عمل را به صورت خلاصه می‌توان توضیح داد. دردهای دیسک کمر و سیاتیک به یکدیگر مربوط هستند. در حال حاضر ثابت شده است که آسیب‌های دیسک مهره‌ای می‌تواند باعث آسیب به عصب سیاتیک و ایجاد درد شود. پس اگر دلیل سیاتیک شما مربوط به دیسک مهره‌ای باشد، پزشک ابتدا به درمان دیسک شما می‌پردازد.
جراحی دیسک کمر و سیاتیک از عمل‌های باز حساس است؛ چرا که پزشک از بافت‌های مختلفی باید عبور کند تا به محل مشکل برسد. برش این بافت‌ها به طوری که بعدا ترمیم شوند و آسیب جبران ناپذیر نبینند، از جمله نکات مهمی است که در عمل دیسک کمر مهم است. در افرادی که اصلاحا دیسک بین مهره‌ای آن‌ها بیرون زده یا پاره شده است، هسته این دیسک متورم شده و پوسته بیرونی آن را پاره کرده است.
برای اصلاح آن باید بافت پیوندی پوسته دیسک دوباره به یکدیگر بچسبند که به دلیل بیرون زدگی هسته دیسک این اتفاق نمی‌افتد. کاری که پزشک در جراحی دیسک کمر و سیاتیک انجام می‌دهد، برداشتن این مانع این تا دو طرف دیسک بتوانند دوباره بهم برسند و بسته شوند.
عمل لامینکتومی یا فورامینوتومی چیست؟
عمل دیسک کمر انواع مختلفی دارد که بر اساس محل آسیب انجام میشود. شاید شما هم اسم عمل لامینکتومی را شنیده باشید. برای برداشتن هسته دیسک مهره لازم است پزشک استخوانی که روی ریشه های عصبی را پوشانده است، برش بدهد و آن را بردارد. در علم پزشکی نام این قسمت لامینا است. با برداشتن آن ریشه عصبی معمولا به طرف داخل می‌رود و سپس از قسمت زیرین ریشه عصبی دیسک خارج میشود. به دلیل این که در این عمل پزشک قسمت لامینا را بر می‌دارد، عمل جراحی آن به اسم لامینکتومی مشهور شده است. انجام عمل لامینکتومی نیاز به دقت بالایی در برش بافت‌های مختلف دارد. حدودا در 4% بیماران پس از عمل جراحی، درمان حاصل نمی‌شود که یکی از دلایل آن به خاطر برش بد لامینا است. ناگفته نماند که مراقبت‌ها و استراحت بعد از عمل هم روی بهبود این بیماری نقش بسزایی دارد.
5 روش جایگزین جراحی دیسک و درمان سیاتیک
در حال حاضر با پیشرفت علم پزشکی و ابداع روش‌های درمانی نو، شاهد پیاده سازی روش‌هایی جدید و موثر درمان برای درد عمل سیاتیک و بیرون زدگی دیسک کمر هستیم. روش‌هایی سنتی مثل ماساژ کمر، استراحت و… هم تاثیرگذار هستند؛ اما در ادامه 5 مورد از جدیدترین روش های درمان جایگزین جراحی را به اختصار توضیح خواهیم داد:
رادیوفرکوئنسی یا Radio Frequency
این روش جایگزین خوبی است که می‌تواند به جای عمل جراحی دیسک کمر و سیاتیک، موثر واقع شود. رادیوفرکوئنسی از جمله درمان‌های کم عوارض است و در دسته درمان‌های غیر تهاجمی قرار دارد. این روش درمانی با استفاده از دستگاه‌های پیشرفته و امواج الکتریکی انجام میشود. دستگاه امواج الکتریکی را به امواج رادیویی تبدیل کرده و با استفاده از سوزن‌های مخصوصی آن‌ها را به قسمت‌های عصبی ارسال می‌کند.
در نتیجه استفاده از درمان رادیوفرکوئنسی، دمای اعصاب در ناحیه آسیب کاهش پیدا می‌کند. بدین ترتیب مسیر درد مسدود میشود. البته اگر پزشک بخواند از این روش به جای عمل برای درد سیاتیک استفاده کند، ابتدا باید مطمین شود که اعصاب بیمار مشکل نداشته باشند. برای این کار نیاز به بررسی اعصاب ناحیه آسیب با MRI یا سی تی اسکن می‌باشد.
تزریق اپیدورال
این روش هم می‌تواند با تشخیص پزشک جایگزین خوبی برای جراحی دیسک و درمان سیاتیک باشد. این درمان در بلند مدت می‌تواند باعث بهبود بیمار شود. معمولا پس از اینکه بیمار به درمان‌های دارویی معمول و فیزیوتراپی پاسخ ندهد، می‌توان از این درمان برای او استفاده کرد. اپیدورال فضای بین مهره‌ای است که در این درمان مواد ضد التهابی مثل کورتون را به آن قسمت تزریق می‌کنند. کورتون باعث کاهش التهاب و آرام شدن سیاتیک و اعصاب بین مهره‌ای میشود. همچنین از ماده کورتیکواستروئید هم برای تزریق اپیدورال استفاده میشود. این روش در طول زمان و بتدریج، باعث اصلاح مشکلات بیماران میشود.
یخ درمانی
شاید اولین بار باشد که اسم یخ درمانی را می‌شنوید. یخ باعث از بین بردن التهاب میشود و از این جهت به عنوان یک درمان غیر تهاجمی در نظر گرفته میشود که جایگزین خوبی برای جراحی دیسک کمر و سیاتیک است. در این روش از کمپرس یخ استفاده میشود. این درمان بیشتر برای بهبود درد در بیمارانی که بافت نرم در آن‌ها دچار التهاب شده موثر خواهد بود. در صورت داشتن مشکلات حاد دیسک کمر و عصب سیاتیک، به عنوان یک آرام کننده به صورت موقت می‌تواند عمل کند ولی راه حل قطعی درمان نیست. استفاده از یخ درمانی با ژل یخ یا کمپرس آب سرد و یخ و… باید با مشورت پزشک انجام شود.
گرما درمانی
شبیه یخ درمانی است با این تفاوت که در این درمان درمانی بالا باعث بهبود در میشود. کمپرس آب گرم می‌تواند اسپاسم‌های عضلانی شدید که معمولاً در مشکلات مربوط به پارگی دیسک کمر و خصوصا گرفتگی‌های مربوط به عصب سیاتیک وجود دارد را بهبود بخشد.کمپرس آب گرم می‌تواند دردهای ناشی از دیسک کمر را تا حد قابل توجهی کاهش دهد. در گرما درمانی پیشرفته که می‌تواند در مواردی جایگزین جراحی دیسک کمر و سیاتیک باشد، از گرمای اشعه مادون قرمز و فرابنفش برای درمان استفاده میشود. به طور مثال لامپ‌هایی مادون قرمز که توسط پزشک مورد استفاده قرار می‌گیرند، می‌تواند. طی جلسات متناوب باعث کاهش درد ناحیه کمر شوند.
طب سوزنی
قطعا با طب سوزنی آشنایی دارید. در این نوع درمان سوزن‌ها مخصوصی وجود دارند که در قسمت‌های خاصی از اعصاب فرو می‌روند و باعث کاهش التهاب می‌شوند. برای کمر، معمولا فرد متخصص سوزن را تا عمق بافت چربی در کنر فرو می‌کند. برخلاف تصور اکثر افراد، چون سوزن در بافت چربی است، بیمار درد را احساس نمی‌کند. طب سوزنی برای درمان دردهای ناشی از عصب سیاتیک هم بشدت کارآمد است و یکی از روش‌های درمانی سنتی است که هنوز هم تاثیر گذار است.
چه زمانی به عمل برای درد سیاتیک نیاز داریم؟
در صورت علائم درد، گرفتگی، گزگز در پاها و کمر، گرفتگی سیاتیک، دردهای ماهیچه‌ای که هنگام انجام کار و نشست و برخاست بیشتر می‌شوند، و… حتما در اولین فرصت به پزشک مراجعه کنید. تشخیص عمل جراحی قطعاً باید تحت نظر پزشک و پس از بررسی‌های کافی انجام شود. به صورت معمول چند مورد از مواردی که نشان می‌دهند بیمار نیاز به عمل جراحی دیسک کمر و سیاتیک دارد، موارد زیر هستند.
-
پا دردهای طولانی: مهم‌ترین عضوی که تحت تأثیر پارگی دیسک و گرفتگی‌های عصب سیاتیک قرار می‌گیرد، پا و سپس کمر است. پا دردهای طولانی مدت که در طول بیش از 6 هفته درمان (منظور درمان‌های غیر تهاجمی مثل دارو، فیزیوتراپی و.. است) درمان نشوند، ممکن است نیاز به عمل جراحی داشته باشند.
-
اختلال در انجام فعالیت‌های روزانه: ناتوانی‌ها در انجام کارهای روزانه که ممکن است چندان سنگین نباشند، از مهم‌ترین علائم نشان دهنده وخامت بیماری است.
-
آسیب بافتی: آسیب‌های بافت عصبی ذاتا غیر قابل درمان هستند. به همین دلیل اگر دیسک شما درحال آسیب زدن به اعصاب باشد، ممکن است پزشک تصمیم به عمل جراحی بگیرد.
سخن آخر
عمل دیسک کمر و سیاتیک معمولاً زمانی توصیه میشود که علائم بیمار شدید، مقاوم به درمان یا خطرناک باشند. دردهایی که پس از ضربه، تصادف یا آسیب ورزشی آغاز می‌شوند و به شدت و شکل ناتوان‌کننده ادامه می‌یابند، یکی از اولین نشانه‌های خطر هستند. بی‌حسی کامل در نواحی خاص بدن، که نشان‌دهنده آسیب به مسیرهای عصبی خاص است، نیز می‌تواند نشان‌دهنده نیاز فوری به جراحی باشد. اگر ضعف عضلانی پیشرونده در اندام‌ها دیده شود، به‌ویژه در ناحیه کمربند لگنی یا پاها، به‌طوری‌که فرد نتواند بایستد یا از حالت نشسته بلند شود، این علامت نیز نیاز به مداخله جراحی دارد. از دست رفتن کنترل مثانه و مقعد، که به‌صورت بی‌اختیاری ادرار یا مدفوع ظاهر میشود، نشانه‌ای از درگیری شدید اعصاب انتهایی نخاع (سندروم دم اسب) است و نیاز به اقدام فوری دارد.
در چنین شرایطی، مراجعه به پزشک فوق‌تخصص ستون فقرات، ارزیابی تصویربرداری و انتخاب بهترین روش جراحی (باز یا لیزری) اهمیت بالایی دارد. تشخیص زودهنگام و اقدام به‌موقع، مانع از بروز عوارض جبران‌ناپذیر خواهد شد.
دکتر فرزاد مریخ بیات
جراح و متخصص ارتوپدی – جراحی های فوق تخصصی دست و زانو